Trong chương trình "Động vật có vú trên biển" được hải quân Mỹ thực hiện, các loài động vật được triển khai như các "đặc vụ" dưới nước trong nhiều nhiệm vụ.
Hầu hết người Mỹ đều đã nghe nói về Lực lượng SEAL của Hải quân, lực lượng đặc nhiệm tinh nhuệ lấy cảm hứng từ các đội thời Thế chiến II và được thành lập trong Chiến tranh Lạnh. Nhưng không nhiều người biết rằng trong cùng khoảng thời gian đó, Hải quân Mỹ huấn luyện các loài động vật biển thực sự - bao gồm cá heo mũi chai, sư tử biển California và cá voi trắng - để thực hiện nhiều nhiệm vụ từ thu hồi thiết bị đến các nhiệm vụ nguy hiểm hơn như bảo vệ lực lượng và dò mìn.
Mặc dù nghe có vẻ giống như một tiểu thuyết khoa học viễn tưởng, nhưng Chương trình Động vật có vú Biển của Hải quân Mỹ (NMMP) đã huấn luyện các loài động vật biển cho chính những nhiệm vụ như vậy kể từ năm 1963 - một năm sau khi lực lượng SEAL nổi tiếng được thành lập.
Chú cá heo mũi chai Tuffy tập luyện tại Trung tâm Tên lửa Hải quân ở Point Mugu, California, để thực hiện nhiều nhiệm vụ khác nhau của Hải quân Mỹ, năm 1966.
Tận dụng các đặc điểm của động vật
Năm 1960, các nhà nghiên cứu Hải quân Mỹ mua một con cá heo hông trắng Thái Bình Dương - nhưng không phải để huấn luyện nó, mà để nghiên cứu hiệu quả thủy động lực học của cơ thể cá và áp dụng những phát hiện của họ vào việc thiết kế ngư lôi và tàu ngầm. Nghiên cứu đó đã thúc đẩy sự ra đời của NMMP, ban đầu tập trung vào các đặc điểm sinh lý đáng chú ý khiến một số loài động vật có vú biển đặc biệt phù hợp cho các nhiệm vụ dưới nước.
“Hàng triệu năm tiến hóa đã mang lại cho những loài động vật này những kỹ năng và khả năng phát hiện đặc biệt mà không công nghệ nào chúng ta có ngày nay có thể thay thế”, Drew Walter, Phó Trợ lý Bộ trưởng Quốc phòng phụ trách các vấn đề hạt nhân, hóa học và sinh học, cho biết trong một cuộc phỏng vấn năm 2024.
Ví dụ, cá heo và cá voi sở hữu khả năng định vị bằng tiếng vang (sonar sinh học) được điều chỉnh tinh vi, cho phép chúng phát hiện các vật thể chìm dưới nước với độ chính xác đáng kinh ngạc. Ấn tượng không kém, một số loài có thể lặn sâu hơn nhiều so với giới hạn của thợ lặn mà không bị hội chứng giảm áp (hay còn gọi là “bệnh uốn cong”) - một tình trạng gây tê liệt và đôi khi gây tử vong khi các bong bóng nitơ nở ra trong máu của thợ lặn đang nổi lên.
Zak, sư tử biển California được huấn luyện ở Vịnh Ba Tư vào tháng 2/2003 để xác định vị trí những tác nhân xâm nhập dưới nước có khả năng gây nguy hiểm và gắn thiết bị hạn chế để ngăn trốn thoát.
Mỗi loài đều có siêu năng lực riêng. Sư tử biển California có thể ở dưới nước tới 10 phút và đạt độ sâu lên tới 304 mét. Cá heo mũi chai có thể lặn sâu hơn nữa và ở dưới nước lâu hơn vài phút. Cá voi trắng thường xuyên lặn xuống độ sâu khoảng 610 mét và có thể ở dưới nước gần nửa giờ.
Trong những năm đầu của chương trình, Hải quân Mỹ đã thử nghiệm khả năng cảm giác và thể chất của nhiều loài sinh vật dưới nước - từ cá mập, rùa biển đến chim bờ biển. Cuối cùng, các quản trị viên chương trình nhận thấy cá heo và sư tử biển phù hợp nhất.
Năm 1967, chương trình chuyển đến một cơ sở ở San Diego, hiện được gọi là Trung tâm Chiến tranh Thông tin Hải quân Thái Bình Dương (NIWC Pacific). Công việc của họ nhanh chóng được mở rộng sang nghiên cứu chức năng não, các cơ quan cảm giác và âm thanh của cá heo. Những người huấn luyện dạy cá heo và sư tử biển phát hiện, định vị, đánh dấu và thu hồi các vật thể như mìn - cá heo sử dụng định vị bằng tiếng vang, sư tử biển có thính giác định hướng và thị lực trong điều kiện ánh sáng yếu đặc biệt.
Gần đây nhất là năm 2013, một con cá heo Hải quân đang trong nhiệm vụ huấn luyện đã tình cờ bắt gặp một quả ngư lôi Howell hiếm có từ thế kỷ 19 bị mất tích ngoài khơi San Diego vào năm 1899. Các mảnh vỡ được tìm thấy của nó đang được chuẩn bị để trưng bày tại Bảo tàng Dưới nước Hải quân Mỹ, ở Keyport, Washington.
Một chú cá heo mũi chai được huấn luyện đặc biệt, đeo thiết bị phát tín hiệu trên vây, nhảy ra khỏi mặt nước trong khi huấn luyện vào ngày 18/3/2003 tại Vịnh Ả Rập.
Bảo tàng này cũng có các khu trưng bày tôn vinh Tuffy, chú cá heo mũi chai, được mệnh danh là "học trò xuất sắc" của chương trình vì khả năng hoàn thành các nhiệm vụ phức tạp.
Năm 1965, Hải quân đã cho Tuffy xuống một môi trường sống dưới nước SEALAB II, sâu 60 mét dưới đáy biển ngoài khơi San Diego, nơi chú cá heo này vận chuyển hàng tiếp tế đến và đi từ các tàu tiếp tế trên mặt nước, cùng nhiều nhiệm vụ khác.
Một ứng dụng cực kỳ thành công khác là việc sử dụng cá heo mũi chai để bảo vệ lực lượng - cụ thể là để phát hiện người bơi và phương tiện của đối phương đang tiến vào, đặc biệt là ở vùng nước ven bờ gồ ghề, nơi âm thanh kém thường đánh bại các thiết bị phát hiện điện tử.
"Chúng có khả năng phi thường trong việc tìm kiếm vật thể giữa tiếng ồn, rong biển và môi trường tầm nhìn thấp", Walter nói. Hải quân Mỹ đã triển khai cá heo cho mục đích này đến Vịnh Ba Tư vào năm 1987-1988 (gần cuối Chiến tranh Iran-Iraq), năm 2003-2005 (trong Chiến tranh Afghanistan và Chiến tranh Iraq). Chúng cũng đã "tuần tra" Vịnh San Diego vào năm 1996 trong Đại hội Toàn quốc của Đảng Cộng hòa.
Trong khi đó, sư tử biển rất xuất sắc trong việc thu hồi các loại đạn thử nghiệm được bắn xuống biển. Ban đầu các vật thể không mang vũ khí được gắn đèn hiệu âm thanh và loài vật này có thể phát hiện. Sau đó, sư tử biển sẽ nổi lên mặt nước để nhận một tấm cắn được kết nối với một thiết bị thu hồi. Cuối cùng, nó lặn xuống, gắn thiết bị vào vũ khí và quay trở lại mặt nước để nhận phần thưởng cá trong khi vật thể được kéo lên thuyền.
Những người huấn luyện động vật và con sư tử biển phát hiện vũ khí dưới nước trong một cuộc tập trận tại Trung tâm Hệ thống Chiến tranh Hải quân và Không gian, năm 2007, tại San Diego.
Chương trình gây tranh cãi
Mặc dù đã thành công trong nhiều thập kỷ, NMMP vẫn vấp phải nhiều chỉ trích. Những người phản đối lập luận rằng các loài động vật có vú này phải đối mặt với những tác nhân gây căng thẳng không tự nhiên, sự giam cầm và các biện pháp kiểm soát hành vi như rọ mõm ngăn chúng kiếm ăn.
Các quan chức chương trình phản bác rằng người huấn luyện chỉ sử dụng rọ mõm để ngăn cá heo ăn phải các vật thể có hại. Trên thực tế, họ cho rằng thức ăn không tạo động lực bằng trò chơi (người huấn luyện thường thưởng cho cá heo bằng cách té nước, cù và khuyến khích chúng nô đùa).
Họ cho biết hầu hết các buổi huấn luyện đều diễn ra ngoài biển khơi, và chỉ một số ít cá heo không quay trở lại chuồng lưới hở của chúng trong những năm qua. Những người ủng hộ cho rằng nên giữ chúng trong chương trình nhân đạo hơn là thả chúng về tự nhiên.
Các thành viên của Đội rà phá đặc biệt Hải quân số 1 làm việc với một chú cá heo được huấn luyện sử dụng sonar sinh học phát hiện mìn biển, năm 2007, tại Thành phố Panama, Florida.
Theo thống kê của Hải quân, cá heo trong chương trình sống lâu gấp đôi so với cá heo hoang dã, sư tử biển sống lâu hơn gấp ba lần - phần lớn là nhờ những người huấn luyện chu đáo, chăm sóc thú y thường xuyên và chế độ ăn dựa trên nguồn thức ăn tự nhiên của từng loài.
Darian L. Wilson, giám đốc quan hệ công chúng tại NIWC Pacific, cho biết: "Mỗi con vật đều được một nhóm nhỏ các chuyên gia tận tâm chăm sóc. Một nhóm hơn chục bác sĩ thú y giám sát việc chăm sóc y tế cho chúng, cung cấp mọi thứ từ khám sức khỏe định kỳ nửa năm một lần đến điều trị các bệnh cấp tính, cũng như dinh dưỡng cho chúng". Việc chăm sóc các động vật này được đảm bảo theo luật bảo vệ động vật có vú biển và phúc lợi động vật liên bang.
