Chống chặt chém

Hai mươi năm làm việc trong ngành hàng không và du lịch cho tôi được nhìn thấy và nghe thấy nhiều vấn đề mà du khách gặp phải tại Việt Nam. Trong đó, môi trường du lịch, với tình trạng đeo bám, chặt chém, lừa đảo du khách và sự thiếu vệ sinh ở nhiều điểm đến vẫn đang là vấn đề nghiêm trọng hàng đầu.

Tại một thị trấn miền núi, chỉ cần bước ra đường, bất kỳ thời điểm nào trong ngày, du khách sẽ bị những người bán hàng rong và trẻ con đeo bám. Ở nơi đó, đáng ra phải thu hút du khách bằng trầm tích của văn hóa bản địa, thì chỉ cần đưa máy lên chụp ảnh một đứa trẻ con trong bộ quần áo thổ cẩm, họ có thể bị xin tiền.

Tại những thành phố ven biển mà xưa nay người dân bao đời vẫn tự hào về sự hào sảng của mình, cũng dễ dàng tìm được những quán ăn tính tiền trên giá niêm yết. Tại những trung tâm kinh tế-chính trị của Việt Nam, nơi việc đảm bảo an ninh được quảng bá như thể một thương hiệu quốc gia, du khách có thể bị đánh giày lừa – hay chính xác hơn là cướp – đến hàng trăm nghìn đồng để "chuộc giày".

Thậm chí một du khách nước ngoài có thể bị lừa ngay khi bước xuống sân bay: họ bị những tài xế lạ mặt nói dối rằng mình là người được bố trí ra đón, và sau đó bị tống tiền khi đã lên xe, lên đến hàng triệu đồng cho một cuốc taxi.

Du khách nước ngoài là một nhóm yếu thế. Không thông thuộc đường sá, không biết tiếng bản địa, họ dễ dàng trở thành nạn nhân của những kẻ lưu manh.

Chuyện đã như vậy hàng chục năm qua. Chính vì những tồn tại này mà mặc dù Việt Nam luôn tự hào có lịch sử văn hóa lâu đời và tài nguyên du lịch phong phú nhưng rất nhiều du khách, đặc biệt là khách nước ngoài mang tâm trạng xấu khi rời Việt Nam. Tỷ lệ khách quay lại Việt Nam rất thấp.

Chúng tôi, những doanh nghiệp tổ chức tour, không thể giải quyết được tình trạng này. Đó là vấn đề của các nhà quản lý điểm đến. Thỉnh thoảng, khi có một vụ nghiêm trọng được báo chí và mạng xã hội phản ánh rầm rộ, Tổng cục du lịch lại đứng ra chỉ đạo và xin lỗi. Nhưng đó chỉ là cách giải quyết sự vụ. Thực tế thì khi taxi lừa khách, lời xin lỗi phải là của Sở giao thông; khi hàng rong chèo kéo và móc túi, đó lại là vấn đề của công an, chứ không phải trách nhiệm của ngành du lịch.

Thực tế cho thấy việc phát triển du lịch và quản lý điểm đến phụ thuộc rất nhiều vào các địa phương. Đơn cử như Sầm Sơn có thời gian dài bị khách tẩy chay vì bãi biển bẩn thỉu, hàng quán lộn xộn, du khách thường xuyên bị lừa đảo. Nhưng khoảng 3 năm gần đây chính quyền Sầm Sơn và Thanh Hóa đã cùng với các nhà đầu tư xây dựng lại bãi biển văn minh, sạch đẹp, ko còn hiện tượng bán hàng lộn xộn, du khách bị lừa đảo. Du lịch Sầm Sơn đã lấy lại lòng tin và đã thu hút lượng khách rất đông.

Nhưng áp lực chính trị để các nhà quản lý địa phương phải hành động quyết liệt là gì? Họ có rất nhiều việc cần ưu tiên; những việc có thể báo cáo thành tích ngay. Với du lịch, khi mà tăng trưởng vẫn đang ở mức hai chữ số, không dễ nhìn thấy vấn đề.

Vấn đề "du khách không quay trở lại" có thể sẽ chỉ thể hiện hậu quả với du lịch địa phương sau 5, 10 năm nữa, tức là nhiệm kỳ sau. Còn ngay lúc này, thì những ý kiến phản hồi rất ít: du khách nước ngoài không biết tiếng Việt, họ cũng ngại các thủ tục trình báo, và hầu hết chấp nhận tâm trạng tồi tệ khi về nước. Cơ quan chức năng có thể dễ dàng giải trình rằng mình "không nhận được phản hồi cụ thể" khi bàn đến tiêu cực tại địa phương.

Điều cần làm và có thể làm ngay, là có một Bộ tiêu chí chấm điểm quản trị và phát triển du lịch cho các tỉnh thành. Việc chấm điểm này sẽ được thực hiện bởi chính khách du lịch thông qua hạ tầng số, các công ty du lịch thông qua hiệp hội của họ và cả các chuyên gia du lịch. Với công nghệ ngày nay, có rất nhiều cách để chấm điểm với số lớn: Khách khi đến Việt Nam có thể làm phiếu điều tra thông qua các công ty du lịch; hoặc wifi miễn phí ở sân bay sẽ đi kèm với việc điền phiếu chấm điểm;... Tôi tin rằng rất nhiều công ty công nghệ lớn sẵn sàng giúp đỡ một ý tưởng như vậy.

Khi chấm điểm một cách trực diện, không bị "lừa" bởi các con số thống kê về lượt khách và GDP, Bộ tiêu chí này sẽ tạo ra áp lực chính trị trực tiếp lên các nhà quản lý điểm đến. Các tiêu chí trong tưởng tượng của tôi bao gồm: Quản lý an ninh, trật tự, an toàn dành cho khách du lịch; Quản lý môi trường vệ sinh điểm đến và nhà vệ sinh công cộng; Bảo vệ và tôn tạo tài nguyên du lịch; Phát triển cơ sở hạ tầng: giao thông, điện, nước, bến bãi...; Chất lượng và sự hấp dẫn của của phẩm và dịch vụ.

Việc công bố kết quả xếp hạng năng lực quản trị và phát triển du lịch cho các tỉnh sẽ được thực hiện hang năm. Kết quả này có thể là căn cứ để chính phủ khen thưởng hoặc khiển trách các tỉnh trong việc quản trị và phát triển du lịch của địa phương mình. Đồng thời giúp các tỉnh nhìn nhận lại bản thân để cố gắng. Kết quả cũng sẽ định hướng du khách ủng hộ các tỉnh có điểm xếp hạng cao.

Tôi lớn lên trên một con phố du lịch sầm uất ở trung tâm Hà Nội, và đã chứng kiến những kẻ như thế cướp bóc của du khách suốt từ bé. Đến giờ, khi trở thành nhà tổ chức tour, tiếp tục phải nghe những phản hồi tương tự. Nhiều du khách đã mang một cái nhìn rất xấu về du lịch Việt Nam.

Khi "Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh" (PCI) được thực hiện, nó đã tạo ra một cơ chế phản hồi rất hữu hiệu từ phía doanh nghiệp đến chính quyền địa phương. Nhìn vào một bảng xếp hạng có sự so sánh, các nhà quản lý dễ tìm thấy động lực có thay đổi hơn. Tôi tin rằng một Chỉ số như thế với du lịch sẽ phát huy hiệu quả không kém. Và đó là thứ nên được làm ngay.

Nguyễn Tiến Đạt
(Hiến kế tại Diễn đàn kinh tế tư nhân Việt Nam 2019)