Khi 5 sao không còn bảo chứng cho chất lượng, cuộc chiến chống đánh giá ảo đang trở thành bài toán công nghệ, pháp lý và niềm tin của người tiêu dùng số.
- Ngăn chặn hàng giả, hàng kém chất lượng: Bảo vệ hàng Việt và người tiêu dùng
- Hàng giả, hàng nhái luôn rình rập người tiêu dùng
Theo luật sư Nguyễn Văn Hậu - Chủ tịch Trung tâm Trọng tài thương mại Luật gia Việt Nam, hành vi tạo hoặc mua bán “đánh giá ảo” hiện đã được xem là vi phạm pháp luật.
Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2023 nghiêm cấm các cá nhân, tổ chức kinh doanh “lừa dối hoặc gây nhầm lẫn cho người tiêu dùng thông qua việc cung cấp thông tin sai lệch, không đầy đủ, không chính xác về sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ mà mình bán, cung cấp…”, nhằm thao túng quyết định mua hàng của người tiêu dùng.
Luật sư Nguyễn Văn Hậu trả lời phỏng vấn Báo Điện tử VTC News.
Bên cạnh đó, Nghị định 24/2025/NĐ-CP quy định mức xử phạt đến 30 triệu đồng đối với hành vi lừa dối trong đánh giá sản phẩm, kèm các biện pháp buộc cải chính thông tin sai lệch. Tuy nhiên, theo ông Hậu, chế tài hiện nay vẫn chưa thật sự đủ sức răn đe đối với các tổ chức, cá nhân kinh doanh có quy mô lớn hoặc có tổ chức chặt chẽ tạo ra các đánh giá ảo có hệ thống.
“Cần nghiên cứu nâng mức phạt, tịch thu lợi bất chính, cấm hoạt động trong thời gian dài, thậm chí xử lý hình sự nghiêm minh với hành vi tái phạm hoặc gây hậu quả nghiêm trọng, đồng thời hoàn thiện hành lang pháp lý để tăng cường kiểm tra, giám sát nhằm nâng cao khả năng răn đe và phòng ngừa”, ông Hậu đề xuất.
Tuy vậy, chứng minh một đánh giá là “ảo” hay “thật” lại không hề đơn giản. Thiếu hướng dẫn pháp lý cụ thể và bằng chứng định lượng khiến cơ quan chức năng khó xử lý triệt để. Trong khi đó, công nghệ tạo đánh giá giả bằng bot và AI ngày càng tinh vi, vượt qua các bộ lọc truyền thống của sàn.
Từ góc nhìn công nghệ, ông Võ Đỗ Thắng - Giám đốc Trung tâm an ninh mạng Athena cho biết: “Hiện tượng đánh giá ảo đang được tạo ra bằng robot, hay ‘bot’, được lập trình để viết bình luận tích cực hoặc gắn sao cao cho sản phẩm. Một số hệ thống còn tự động lan truyền nội dung này sang nhiều nền tảng khác nhằm thao túng niềm tin người mua”.
Người dùng dễ bị đánh lừa bởi các đánh giá ảo. (Ảnh minh họa)
Các sàn thương mại điện tử hiện đã triển khai công cụ phát hiện hành vi bất thường như theo dõi địa chỉ IP, tài khoản có tần suất bình luận cao bất thường hoặc có nhiều nội dung trùng lặp. Khi phát hiện dấu hiệu nghi ngờ, hệ thống sẽ khóa tài khoản hoặc chặn IP để ngăn đánh giá giả mạo.
Công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) đang được xem là “vũ khí” mới để chống review ảo. Theo ông Thắng, các sàn có thể huấn luyện bot AI để phân tích hành vi bình luận, ngôn ngữ, tần suất và thời gian đăng tải của từng người dùng, từ đó giúp xác định những dấu hiệu của đánh giá ảo.
Đại diện Shopee Việt Nam khẳng định nền tảng này đang áp dụng cơ chế xác thực nghiêm ngặt để đảm bảo tính minh bạch của hệ thống đánh giá. Chỉ người mua đã hoàn tất đơn hàng mới có thể để lại nhận xét. Các đánh giá chứa ngôn ngữ không phù hợp, hình ảnh không liên quan, hoặc có dấu hiệu spam sẽ bị tự động gỡ bỏ.
Shopee cho biết hệ thống hiện kết hợp công nghệ phân tích dữ liệu và xác thực đơn hàng để phát hiện các hành vi như đặt đơn ảo hoặc đăng đánh giá không phản ánh trải nghiệm thật. Người dùng có thể dễ dàng báo cáo nội dung nghi ngờ và các trường hợp vi phạm sẽ bị xử lý từ tạm khóa đến khóa vĩnh viễn tài khoản.
Chỉ trong tháng 9/2025, Shopee đã phát hiện và xử lý gần 23.000 tài khoản vi phạm hành vi tạo đơn hoặc đánh giá ảo. Dù con số này chỉ chiếm tỷ lệ nhỏ, Shopee cho biết vẫn “xem đây là vấn đề nghiêm túc” và đang phối hợp với cơ quan chức năng để cập nhật hệ thống quét tự động, nhận diện dịch vụ “buff đơn” và “mua review” từ bên thứ ba.
“Niềm tin của người dùng vào tính xác thực của đánh giá là yếu tố then chốt giúp hệ sinh thái thương mại điện tử phát triển”, đại diện Shopee nhấn mạnh.
Về phía Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam (VECOM), ông Nguyễn Bình Minh - Ủy viên Ban chấp hành Hiệp hội cho rằng hiện tượng đánh giá ảo có tồn tại, nhưng chưa đến mức chi phối toàn thị trường.
“Các sàn thương mại điện tử đều yêu cầu người mua phải hoàn tất đơn hàng mới được đánh giá, nên phần lớn đánh giá vẫn phản ánh trải nghiệm thật. Tuy nhiên, vẫn có tình trạng ‘seeding’ - doanh nghiệp tự mua hàng để lấy điểm 5 sao ban đầu”, ông Minh nhận xét.
Theo ông, để nâng cao tính minh bạch, nên xây dựng cơ chế chấm điểm chất lượng cho người đánh giá, tương tự như việc xếp hạng uy tín của nhà bán hàng. Những người đánh giá có nội dung phản ánh trung thực, được cộng đồng tín nhiệm sẽ được xếp hạng cao hơn.
“Ngược lại, những đánh giá sai lệch hoặc thiếu căn cứ sẽ bị giảm độ tin cậy. Cơ chế này không chỉ giúp tăng tính minh bạch của hệ thống đánh giá mà còn mở ra cơ hội hình thành đội ngũ người đánh giá chuyên nghiệp (KOC), những cá nhân có tiếng nói uy tín trong cộng đồng mua sắm trực tuyến”, ông Minh nói.
Trước khi mua hàng, người tiêu dùng nên kiểm chứng thông tin từ nhiều nguồn khác nhau để tránh bị đánh lừa bởi đánh giá ảo.
Bên cạnh công nghệ, ý thức người tiêu dùng cũng là “tuyến phòng thủ” quan trọng. Ông Minh khuyến nghị người mua nên đọc kỹ đánh giá từ 2-4 sao, vì đây thường là phản hồi trung thực nhất. Đánh giá 5 sao hoặc 1 sao thường quá cực đoan, trong khi nhóm giữa phản ánh rõ điểm mạnh, yếu của sản phẩm.
Các chuyên gia thống nhất rằng: chống đánh giá ảo không thể chỉ dựa vào công nghệ. Luật sư Nguyễn Văn Hậu cho rằng hành lang pháp lý phải đủ mạnh để buộc các nền tảng, doanh nghiệp và người bán chịu trách nhiệm liên đới khi để xảy ra gian lận. Trong khi đó, VECOM đề xuất tăng cường tuyên truyền và nâng cao nhận thức người dùng, giúp họ biết cách kiểm chứng thông tin qua nhiều nguồn.
“Người tiêu dùng cần kiểm tra chéo thông tin từ ít nhất hai đến ba nguồn khác nhau. Ví dụ xem thêm đánh giá trên diễn đàn, YouTube hoặc Facebook. Nếu là tài khoản ảo, họ sẽ không phản hồi, còn người thật sẽ tương tác”, ông Võ Đỗ Thắng nói và nhấn mạnh, niềm tin số là nền tảng của thương mại điện tử.
Nhưng để niềm tin ấy không bị mất đi bởi những ngôi sao mua được, cần nhiều hơn những công cụ chống gian lận, đó là một hệ sinh thái trung thực, minh bạch và tôn trọng người tiêu dùng.
