Cơ hội cho một thỏa thuận ngừng bắn giữa Nga và Ukraine

Cuộc điện đàm kéo dài hơn 2 giờ đồng hồ giữa hai nhà lãnh đạo Mỹ và Nga ngày 16-10 vừa qua, được đánh giá là rất “hiệu quả”, trong đó các nguyên thủ đã thống nhất tổ chức cuộc gặp thượng đỉnh thứ hai kể từ khi ông Donald Trump trở lại Nhà Trắng.

Theo Trợ lý Tổng thống Nga Yury Ushakov, Mátxcơva và Washington sẽ bắt đầu các bước chuẩn bị cho cuộc gặp. Ông gọi đây là “một khoảnh khắc thực sự có ý nghĩa”, đồng thời cho biết công tác chuẩn bị sẽ khởi động trong vài ngày tới, với cuộc điện đàm giữa Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio và Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov.

Giám đốc Viện Nghiên cứu hạt nhân thuộc Đại học Mỹ (American University) Peter Kuznick đánh giá, cuộc điện đàm của hai nhà lãnh đạo Nga và Mỹ “là một diễn biến tích cực” và trên thực tế đã loại bỏ khả năng Mỹ chuyển giao tên lửa hành trình Tomahawk cho Ukraine - một động thái vốn có thể leo thang căng thẳng.

Ukraine từng đề nghị Mỹ viện trợ tên lửa Tomahawk từ tháng 10-2024, khi Tổng thống Volodymyr Zelensky công bố "kế hoạch chiến thắng" gồm 5 điểm công khai và một số điều khoản mật gửi riêng cho các đối tác Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO). Một trong những điều khoản đó chính là yêu cầu nhận Tomahawk.

Ngày 6-10-2025, Tổng thống Donald Trump nói rằng "gần như đã có quyết định" về vấn đề này, nhưng nhấn mạnh không muốn làm leo thang xung đột. Tuy nhiên, trong cuộc gặp nhà lãnh đạo Ukraine tại Nhà Trắng ngày 17-10, sau cuộc điện đàm với Tổng thống Putin, ông Trump tuyên bố Mỹ muốn giữ lại vũ khí của mình: “Chúng tôi cũng muốn Tomahawk. Chúng tôi không muốn cho đi những thứ chúng tôi cần để bảo vệ đất nước".

Trước cuộc gặp, ông Trump không loại trừ khả năng cung cấp tên lửa Tomahawk tầm xa cho Ukraine nhưng giờ đây, lại tỏ ra thờ ơ với viễn cảnh này, khi hướng tới một cuộc gặp với Tổng thống Nga Putin trong những tuần tới. Nhà Trắng hiểu rằng, việc chuyển giao những vũ khí này cho Ukraine sẽ là một sự leo thang khủng hoảng và không thay đổi tình hình trên chiến trường theo hướng có lợi cho Kiev. Washington đang chuyển hướng từ viện trợ quân sự sang thúc đẩy đàm phán hòa bình. Phía Mátxcơva cũng cảnh báo Mỹ về việc cung cấp tên lửa hành trình Tomahawk cho Ukraine sẽ không làm thay đổi cục diện trên chiến trường mà còn gây tổn hại nghiêm trọng đến quan hệ song phương Nga - Mỹ.

Hội nghị Thượng đỉnh Nga - Mỹ được tổ chức tại Alaska (Mỹ) vào giữa tháng 8 vừa qua đã không tạo được động lực cần thiết để đẩy nhanh tiến trình đàm phán về Ukraine. Vì vậy cả Điện Kremlin và Nhà Trắng đã lên kế hoạch cho gặp gỡ thượng đỉnh lần thứ hai tại thủ đô Budapest (Hungary).

Trợ lý Tổng thống Nga Ushakov chỉ ra vị trí địa lý trung tâm của thủ đô Hungary có khả năng đưa hai thế giới lại gần nhau hơn. Hungary, dưới sự lãnh đạo của Thủ tướng Viktor Orban đã xây dựng quan hệ với cả phương Tây và phương Đông, theo đuổi chính sách đa phương và tích cực thúc đẩy các cuộc đàm phán giữa Nga và Ukraine. Ông cũng thường xuyên chỉ trích Liên minh châu Âu (EU) vì viện trợ vũ khí cho Kiev, đồng thời ngăn chặn các biện pháp trừng phạt chống Nga. Điều quan trọng nữa là 31 năm trước, vào năm 1994, tại thủ đô của Hungary, Mỹ, Nga, Ukraine và Vương quốc Anh đã ký Bản ghi nhớ Budapest, theo đó Ukraine từ bỏ vũ khí hạt nhân và cam kết tuân thủ nguyên tắc trung lập.

Một yếu tố quan trọng khác là Hungary đã rút khỏi Tòa án Hình sự quốc tế (ICC) nên quốc gia này không bị ràng buộc bởi lệnh bắt giữ Tổng thống Putin do ICC ban hành vào tháng 3-2023. Chính phủ Hungary cho rằng, điều khoản cho phép ICC ban hành lệnh bắt giữ nguyên thủ quốc gia là “vi phạm hiến pháp” và tuyên bố không công nhận hiệu lực của Quy chế Rome. Việc không chịu ràng buộc bởi ICC giúp Budapest trở thành địa điểm “trung lập về pháp lý”, tạo điều kiện cho sự xuất hiện của nhà lãnh đạo Nga mà không vi phạm quy định quốc tế. Ngoài ra, cuộc gặp ở Hungary có thể là bước tiến nhằm tăng cường quan hệ giữa Nga và các quốc gia Trung và Đông Âu, những quốc gia là đối tác chiến lược quan trọng của Mátxcơva.

Với những phản ứng tích cực từ thỏa thuận ngừng bắn ở Gaza theo kế hoạch do Tổng thống D.Trump hậu thuẫn, cộng đồng quốc tế kỳ vọng hội nghị thượng đỉnh sắp tới là cơ hội để Mỹ đề xuất kế hoạch hòa bình của riêng mình nhằm chấm dứt cuộc khủng hoảng Nga - Ukraine, dù biết rằng một lệnh ngừng bắn (nếu có), không hề dễ dàng.