Cuộc tập trận suýt châm ngòi Chiến tranh Thế giới thứ 3

Một cuộc tập trận diễn ra cách đây 35 năm đã suýt châm ngòi Chiến tranh Thế giới thứ ba. Các tài liệu mật mới được giải mật đã tiết lộ điều xảy ra vào thời gian đó.

Kịch bản tập trận giả định

Ngày 7.11.1983, khoảng 100 sĩ quan quân đội cấp cao tập trung tại trụ sở NATO ở Brussels để “tham gia” Chiến tranh Thế giới thứ ba. Cuộc diễn tập giả định hàng năm có tên Able Archer diễn ra sau cuộc tập trận truyền thống quy mô lớn Autumn Forge, có sự tham gia của hàng chục nghìn binh sĩ NATO khắp Tây Âu.

Binh sĩ NATO tập trận ở Na Uy năm 1983. Ảnh: Getty

Able Archer 83 được tổ chức tại thời điểm căng thẳng dâng cao thời Chiến tranh Lạnh. Quan hệ giữa khối Hiệp ước Warsaw và NATO ở mức tồi tệ chưa từng có.

Cả hai bên Bức màn sắt đều trong quá trình triển khai vũ khí hạt nhân tầm trung, gồm tên lửa hành trình ở Greenham Common, miền nam nước Anh, có khả năng tấn công các mục tiêu trong vòng 5 phút từ khi phóng. Thế giới đang trên bờ vực chiến tranh hạt nhân.

Theo kịch bản giả định của cuộc tập trận Able Archer 83, xung đột ở Trung Đông khiến nguồn cung cầu của Liên Xô bị bóp nghẹt. Nam Tư, vốn không theo bên nào trong Chiến tranh Lạnh, đã quyết định ngả về phương Tây. Các lãnh đạo Liên Xô sợ điều này sẽ dẫn tới làn sóng các nước Đông Âu theo chân Nam Tư chuyển từ khối Hiệp ước Warsaw sang NATO.

Cuộc chiến giả định bắt đầu khi xe tăng Liên Xô lăn bánh qua biên giới vào Nam Tư. Binh sĩ Liên Xô tiến vào khu vực Scandinavia tiếp theo, sau đó tràn khắp Tây Âu. Bị choáng ngợp, lực lượng NATo buộc phải rút lui. Vài tháng sau cuộc xung đột giả định này, các nước phương Tây cho phép sử dụng vũ khí hạt nhân.

Các lực lượng NATO trong cuộc chiến giả định đã phóng tên lửa hạt nhân tầm trung, quét sạch thủ đô Kiev của Ukraine khỏi bản đồ. Đó là một tín hiệu, một cảnh báo rằng NATO đã sẵn sàng leo thang chiến tranh.

Đến ngày 11.11.1983, kho vũ khí hạt nhân toàn cầu được kích hoạt. Phần lớn thế giới bị hủy diệt. Hàng tỷ người chết. Nền văn minh nhân loại bị xóa sổ.

Sau ngày đó, các tướng lĩnh NATO rời tòa nhà và về nhà, chúc mừng nhau về một cuộc tập trận thành công. Điều mà các chính phủ phương Tây mãi sau này mới phát hiện ra là cuộc tập trận Able Archer 83 nói trên suýt nữa đã kích hoạt một cuộc chiến tranh hạt nhân thực sự.

Giải mật

Nate Jones, Giám đốc Dự án Đạo luật Tự do Thông tin thuộc Kho lưu trữ An ninh Quốc gia ở Washington DC, một tổ chức phi lợi nhuận, nói: “Có bằng chứng ở cấp cao nhất trong quân đội Liên Xô rằng họ ngày càng khó phân biệt một cuộc tập trận và một cuộc tấn công thực sự. Chúng tôi giờ đã thu thập được nhiều tài liệu xác nhận rằng Liên Xô thực sự sợ phương Tây sẽ tấn công hạt nhân”.

Ông Nate Jones và cuốn sách viết về cuộc tập trận Able Archer 83. Ảnh: odcnp

Các tài liệu trong văn phòng Kho lữu trữ An ninh Quốc gia chất đầy tài liệu mật. Ông Jones đã mất nhiều năm mới có thể công bố chi tiết về cuộc tập trận Able Archer 83. Sau hơn 10 năm đề nghị công khai thông tin, số tài liệu trên mới được đưa ra ánh sáng.

Tài liệu này do Ban Cố vấn Tình báo Nước ngoài của Tổng thống Mỹ soạn năm 1990 có tiêu đề “Mối sợ chiến tranh của Liên Xô”, trong đó nói chi tiết về hậu quả ngoài mong muốn của cuộc tập trận Able Archer 83.

Không giống các cuộc tập trận trước đó, Able Archer 83 có các thông tin liên lạc mã hóa và các giai đoạn hoàn toàn không có trao đổi qua radio. Binh sĩ cũng được triển khai trên mặt đất. Một số căn cứ không quân Mỹ thậm chí còn tập luyện đưa vũ khí ra khỏi kho với đầu đạn hạt nhân giả mà trông như thật.

Dựa trên thông tin được thu thập vài tháng sau cuộc tập trận, báo cáo năm 1990 đã điều tra phản ứng của Liên Xô. Theo đó, Liên Xô đã cho hạ cánh các máy bay, vận chuyển vũ khí hạt nhân để sẵn sàng triển khai và phân chia các mục tiêu ưu tiên. Các biện pháp phòng vệ dân sự cũng được nhấn mạnh chưa có tiền lệ. Dường như Liên Xô có sự chuẩn bị toàn diện cho cuộc chiến.

Lãnh đạo Liên Xô không cho rằng Able Archer là một cuộc tập trận, mà là một vỏ bọc cho một cuộc tấn công hạt nhân thực sự.

Vậy tại sao cuộc tập trận thường niên của NATO năm đó lại bị hiểu lầm như vậy: Đi tìm câu trả lời, ông Jones và đồng nghiệp đã tìm tới các nguồn tin phía Nga, trong đó có kho lữu trữ của cơ quan tình báo KGB ở Ukraine. Ông cho biết: “Chúng tôi đã tìm thấy một nhật ký quân sự mật của Liên Xô từ năm 1984 với phân tích chi tiết về Able Archer”.

Năm 1983, lãnh đạo Liên Xô là ông Yuri Andropov. Có một tài liệu ông Jones tìm thấy nói rằng ông Andropov nói với các sĩ quan KGB: “Ưu tiên số một của các anh là không bỏ qua một cuộc tấn công hạt nhân. Đặc vụ KGB được giao nhiệm vụ tìm cách phát hiện tấn công hạt nhân vào báo cáo cứ hai tuần một lần”.

Binh sĩ Liên Xô tham gia tập trận đầu những năm 1980. Ảnh: Getty

Vì lãnh đạo ở Moskva muốn nghe thông tin rằng có khả năng có một cuộc tấn công hạt nhân, nên để làm hài lòng họ, các đặc vụ đã cung cấp thông tin về Able Archer.

Ông Jones giải thích: “Những đặc vụ này sống ở phương Tây và biết rằng không có kế hoạch tấn công hạt nhân nhưng họ báo cáo những gì họ được yêu cầu báo cáo. Moskva thu thập các báo cáo này và đưa ra kết luận đáng sợ. Khi quá trình báo cáo này được thực hiện thì Able Archer 83 diễn ra”.

Tuy nhiên, ông Jones cũng cho rằng lãnh đạo phương Tây không hiểu mối nguy hiểm về việc giả định một cuộc tấn công hạt nhân. Ông nói: “Họ thiếu sự thấu hiểu, cộng với cuộc chạy đua vũ trang hạt nhân, nên tạo ra căng thẳng. Cuộc tập trận truyền thống Autumn Forge diễn ra ngay ở biên giới Liên Xô và sau đó họ bổ sung thêm những vũ khí hạt nhân hủy diệt mới”.

Mặc dù báo cáo mật cho tổng thống Mỹ về Able Archer 83 không được công bố mãi tới năm 1990, nhưng trong vòng vài tháng sau cuộc tập trận, những dấu hiệu rắc rối đầu tiên tới tai tình báo Anh. Cả Thủ tướng Anh lúc đó là bà Margaret Thatcher và Tổng thống Mỹ Ronald Reagan bị sốc khi phát hiện ra rằng Liên Xô tin rằng họ sắp ra lệnh tấn công.

May thay, những tháng và năm sau đó, căng thẳng giảm dần. Tổng thống Reagan và lãnh đạo Liên Xô Mikhail Gorbachev khi đó đã bắt tay xây dựng một loạt hiệp ước cắt giảm vũ khí.

Không chỉ là một sự kiện đáng sợ thời Chiến tranh Lạnh, Able Archer 83 vẫn còn liên quan tới ngày nay. Quan hệ Nga-Mỹ rơi vào tình trạng tồi tệ nhất từ trước tới nay. Nhiều thỏa thuận hạt nhân toàn cầu đã và đang sụp đổ. Ông Jones, người đã nghiên cứu về Able Archer 83 rất nhiều năm, nhận định: “Chừng nào còn vũ khí hạt nhân, nguy cơ chiến tranh do tính toán sai lầm vẫn hiện hữu”.