Đại diện một số trường đại học ủng hộ việc trường đạt chuẩn được tự xét và phong giáo sư theo bộ tiêu chuẩn của Nhà nước, tuy nhiên cần làm nghiêm túc, minh bạch, có giám sát chặt chẽ, tránh tình trạng phong ồ ạt.
Trong một hội thảo mới đây, Đại học Quốc gia TPHCM cho rằng quy trình và tiêu chuẩn xét công nhận, bổ nhiệm giáo sư (GS), phó giáo sư (PGS) hiện còn nhiều bất cập, cần điều chỉnh để minh bạch và phù hợp thông lệ quốc tế. Quy trình qua nhiều cấp hội đồng hiện trùng lặp, kéo dài thời gian và tăng thủ tục cho ứng viên.
Đại học này kiến nghị cho một số đại học trọng điểm được thí điểm tự xét và bổ nhiệm chức danh GS-PGS trong 3 năm với bộ tiêu chuẩn chung do Thủ tướng ban hành (hoặc Bộ trưởng GD-ĐT ban hành theo dự thảo Luật Giáo dục Đại học sửa đổi). Với nhà khoa học tài năng, đặc biệt là người từ nước ngoài trở về, cơ chế xét công nhận cần linh hoạt.
Thực ra, cách đây 10 năm, Trường Đại học Tôn Đức Thắng đã tự xét và phong giáo sư theo bộ tiêu chuẩn riêng của trường. Cách đi “một mình một ngựa” của Trường Đại học Tôn Đức Thắng khi ấy vấp phải nhiều ý kiến trái chiều. Người thì phản đối, người lại đồng tình và cho rằng cần những hoạt động đột phá mở đường.
Lúc đó, Trường Đại học Tôn Đức Thắng xác định GS-PGS là chức vụ chuyên môn, chứ không phải danh vị, tôn vinh. Danh xưng của PGS, GS do ĐH Tôn Đức Thắng bổ nhiệm luôn đi kèm với tên trường, gắn liền với công việc của nhà trường. Những người được bổ nhiệm không thực hiện đúng nhiệm vụ theo cam kết với nhà trường sẽ bị miễn nhiệm.
Đề xuất của Đại học Quốc gia TPHCM có điểm mới nổi bật là các trường đại học tự xét và phong giáo sư theo bộ tiêu chuẩn chung do Thủ tướng ban hành (hoặc Bộ trưởng GD-ĐT ban hành theo dự thảo Luật Giáo dục đại học sửa đổi).
Làm nghiêm túc, có giám sát chặt chẽ, tránh tình trạng phong ồ ạt
PGS Nguyễn Xuân Hoàn, Hiệu trưởng Trường Đại học Công Thương TPHCM, cho rằng các trường đại học đạt chuẩn được tự xét và phong chức danh GS-PGS thay vì phải chờ hội đồng cấp Nhà nước. Việc xét và phong giáo sư này bằng bộ tiêu chuẩn do Chính phủ hoặc Bộ GD-ĐT ban hành.
“Tôi ủng hộ vì nhiều lý do và quan trọng nhất là đội ngũ hội đồng xét duyệt ở cơ sở đến hội đồng trường, đến hội đồng ngành rất quan trọng. Nếu trường đại học đủ điều kiện theo yêu cầu của Bộ GD-ĐT thì nên được lập hội đồng để xét và phong giáo sư. Điều này đúng với thông lệ quốc tế, vì ở các trường đại học nước ngoài, giáo sư, phó giáo sư là của trường. Như vậy, chỉ có trường ấy mới hiểu rõ năng lực, quá trình công tác và đóng góp của giảng viên. Việc xét phong như vậy sẽ sát thực tế và khách quan hơn”, ông Hoàn nói.
Theo ông Hoàn, ở nhiều nước, danh hiệu giáo sư gắn liền với uy tín của trường đại học, chứ không phải của một hội đồng chung.
“Trường nào có uy tín, có đội ngũ mạnh thì giáo sư, phó giáo sư ở đó cũng được xã hội công nhận. Không mắc mớ gì lại để trường khác xét, dễ dẫn đến chuyện cục bộ hay chèn ép ứng viên của nhau”, ông Hoàn nói và cho rằng các trường xét thấy vị trí nào thì cần giáo sư, vị trí nào cần phó giáo sư. Việc bổ nhiệm, trả lương là của trường, do vậy trường sẽ tự quyết định việc xét và phong giáo sư nhưng phải đáp ứng đủ điều kiện thành lập hội đồng theo quy định của Chính phủ và Bộ GD-ĐT. Ông Hoàn đề xuất cần có quy định rõ ràng để đảm bảo chất lượng, chẳng hạn trường muốn thành lập hội đồng giáo sư cơ sở thì phải có ít nhất 5-7 giáo sư trở lên.
“Trường nào chưa đủ điều kiện thì gửi hồ sơ sang nơi khác. Làm đúng quy định thì đây là chủ trương tích cực, giúp ứng viên không phải đi xa, giảm tốn kém và phiền hà, chưa kể còn tránh tiêu cực”, PGS Hoàn nhấn mạnh.
Giáo sư Trần Diệp Tuấn, Chủ tịch Hội đồng Trường Đại học Y Dược TPHCM ủng hộ việc trao quyền tự chủ cho các đại học trọng điểm, cơ sở đào tạo có uy tín trong việc xét và công nhận chức danh GS-PGS. Tuy vậy, ông nhấn mạnh cần có quy định và tiêu chuẩn rõ ràng để bảo đảm tính minh bạch, công bằng.
Theo ông, việc được tự phong danh hiệu GS-PGS sẽ gắn liền với uy tín và thương hiệu của từng trường. Mặt khác, các trường cũng cần thận trọng trong công tác bổ nhiệm vì việc này liên quan đến chế độ đãi ngộ và tác động đến chính sách tài chính của trường. Ngoài ra, danh hiệu GS-PGS còn ảnh hưởng trực tiếp đến quyền tự chủ, đặc biệt trong xác định chỉ tiêu tuyển sinh.
Vì vậy, việc trao quyền tự phong cần được thực hiện nghiêm túc, minh bạch và có giám sát chặt chẽ, tránh tình trạng phong ồ ạt, chạy theo số lượng nhằm giữ vững uy tín học thuật và tính bền vững trong quản trị đại học.
PGS Nguyễn Xuân Hoàn cho rằng, để tránh tình trạng “loạn danh xưng”, “chạy danh hiệu”, nên cho các trường đại học công lập đạt chuẩn thí điểm xét và phong giáo sư. Đối với trường đại học tư, nếu Bộ GD-ĐT đưa ra tiêu chuẩn cao như hiện nay thì khó đáp ứng được. Tuy nhiên nếu trường nào đáp ứng được, có tiềm lực thì vẫn có thể cho thực hiện thí điểm.
PGS Đỗ Văn Dũng, nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật TPHCM ủng hộ nên thí điểm cơ chế tự xét - phong giáo sư, phó giáo sư tại 5–10 đại học hàng đầu, với điều kiện bắt buộc theo chuẩn quốc tế: H-index tối thiểu 15 (PGS) và 25 (GS). Tất cả hồ sơ, lý lịch khoa học và công trình công bố phải được công khai 100% trên website trường. Các trường chưa đủ năng lực vẫn tiếp tục áp dụng quy trình xét duyệt như hiện nay. “Tự chủ xét phong học hàm là xu thế tất yếu, nhưng không thể “thả ga” như Trường Đại học Tôn Đức Thắng đã từng làm”, ông Dũng nói.
