Tại các đô thị lớn, tình trạng “xe dù, bến cóc” ngày càng diễn biến phức tạp gây mất trật tự, mất ATGT trong hoạt động kinh doanh vận tải. Điều đáng chú ý hơn nữa, theo quy định đến nay đã có hơn 1 triệu ôtô kinh doanh vận tải lắp đặt thiết bị giám sát hành trình nhưng "xe dù" vẫn hoạt động nhan nhản và chưa thể xử lý triệt để...
Giám sát hành trình chỉ để phạt nguội?
Theo Nghị định 10/2020 về kinh doanh và điều kiện kinh doanh vận tải, điều kiện hoạt động xe du lịch, xe hợp đồng là trong thời gian một tháng, mỗi xe ôtô không được thực hiện quá 30% tổng số chuyến của xe đó có điểm đầu trùng lặp và điểm cuối trùng lặp. Việc xác định điểm đầu, điểm cuối trùng lặp được thực hiện thông qua dữ liệu giám sát hành trình (GSHT). Quy định là vậy, nhưng hiện nay hệ thống xử lý và khai thác sử dụng dữ liệu từ thiết bị GSHT chưa được nâng cấp để truy xuất được dữ liệu điểm đầu, điểm cuối trùng lặp của tổng số chuyến của xe trong thời gian một tháng. Cũng chính vì thế mà tình trạng xe hợp đồng trá hình ngày càng nở rộ, thách thức cơ quan quản lý.
Ông Nguyễn Văn Quyền, Chủ tịch Hiệp hội Vận tải ôtô Việt Nam cho biết, đến nay đã có hơn 1 triệu xe ôtô kinh doanh vận tải đã hoàn thành việc lắp đặt thiết bị GSHT. Với thiết bị này, cơ quan quản lý hoàn toàn có thể phát hiện xe hoạt động đúng bản chất xe hợp đồng hay không. Tuy nhiên, dữ liệu từ “hộp đen” thu được chỉ gần như chỉ để “lưu kho” nhằm hậu kiểm, không được dùng làm công cụ để kiểm tra, xử lý ngay lập tức xe hợp đồng vi phạm.
Không cần dẫn chứng đâu xa, mới đây thông tin từ Cục Đường bộ Việt Nam có nêu rõ: kiểm tra xác suất một số xe ôtô kinh doanh vận tải hành khách theo hợp đồng tại một số địa phương qua trích xuất dữ liệu thiết bị GSHT trong tháng 12/2022 đã phát hiện một số xe ôtô kinh doanh vận tải hành khách theo hợp đồng có tần suất hoạt động liên tục, lặp đi lặp lại trong một khoảng thời gian nhất định và có một số xe không truyền dữ liệu về Cục Đường bộ Việt Nam.
Bà Phan Thị Thu Hiền, Phó Cục trưởng Cục Đường bộ Việt Nam cho biết, để lập lại trật tự hoạt động vận tải, đảm bảo công bằng, bình đẳng giữa các loại hình, Cục Đường bộ Việt Nam đã yêu cầu các Sở GTVT khai thác và sử dụng dữ liệu từ thiết bị GSHT, thực hiện kiểm tra, rà soát đối với các đơn vị kinh doanh vận tải hành khách theo tuyến cố định, theo hợp đồng; các phương tiện kinh doanh vận tải hành khách theo tuyến cố định, theo hợp đồng để theo dõi, chấn chỉnh hoạt động vận tải hành khách bằng xe ôtô tại địa phương nhằm hạn chế tình trạng “xe dù, bến cóc, xe hợp đồng trá hình”, xe tuyến cố định bỏ bến để tổng hợp các trường hợp vi phạm và có biện pháp xử lý theo quy định.
Thiếu kinh phí và nhân lực "lọc" xe chạy sai lộ trình
Lãnh đạo Cục Đường bộ Việt Nam cũng bày tỏ, hệ thống thiết bị GSHT hoạt động từ năm 2017 đến nay nhưng chưa được cấp kinh phí từ nguồn ngân sách Nhà nước. Đến nay, hệ thống đã gần như quá tải nhưng không có kinh phí để nâng cấp. Hiện nay nhà đầu tư hệ thống đang “khóc dở mếu dở” vì chưa được trả kinh phí đầu tư và duy trì hệ thống.
Lý giải cụ thể hơn, ông Đỗ Công Thủy, Phó trưởng Phòng Quản lý vận tải phương tiện và người lái, Cục Đường bộ Việt Nam cho rằng, khó khăn nhất hiện nay là không có kinh phí xây dựng phần mềm để tự động "lọc" được xe nào chạy sai lộ trình, hành trình theo loại hình vận tải hay “chạy dù” trong tổng số hàng trăm nghìn phương tiện truyền dữ liệu về hệ thống. Bên cạnh đó, cũng không đủ nhân lực và thời gian để ngồi kiểm tra thủ công trên hệ thống từng xe xem có vi phạm hay không.
“Khi xe vi phạm tốc độ có thể biết được ngay, trong khi để kiểm soát hành trình của phương tiện, từ dữ liệu thiết bị GSHT phải đối chiếu với hợp đồng vận chuyển hay luồng tuyến cố định mới có kết luận chính xác”, ông Thủy giải thích.
Mặt khác, thời gian qua Cục Đường bộ Việt Nam, các sở GTVT đã căn cứ vào dữ liệu này để xử lý các hành vi vi phạm. Tuy nhiên, một số loại dữ liệu như vi phạm tốc độ, thời gian lái xe liên tục có thể dùng để xử lý được ngay, song một số chỉ số cần nâng cấp để có độ thông minh của phần mềm. Tuy vậy, không phải phần mềm nào cũng đáp ứng được theo nhu cầu của người dùng.
“Thời gian tới, Cục sẽ báo cáo Bộ GTVT và thay đổi cách sử dụng dữ liệu thiết bị theo hướng mua thông tin dữ liệu GSHT để phục vụ cho công tác quản lý. Có nghĩa là Nhà nước không đầu tư hạ tầng công nghệ mà sẽ áp dụng cơ chế thuê hạ tầng công nghệ thông tin của doanh nghiệp. Những dữ liệu nào cần thiết từ thiết bị GSHT sẽ được mua để quản lý tốt hoạt động vận tải, đảm bảo công bằng, minh bạch”, lãnh đạo Cục Đường bộ Việt Nam đề xuất.
