Sau khi Israel thực hiện 3 đợt tập kích Iran rạng sáng 26/10, thế giới “nín thở” chờ đợi phản ứng chính thức từ phía Iran. Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc đã tổ chức họp khẩn vào ngày 28/10 để thảo luận tìm biện pháp chấm dứt leo thang các cuộc đáp trả qua lại giữa Israel và Iran nhằm ngăn chặn một cuộc chiến tranh toàn diện trong khu vực Trung Đông.
Không kích lúc rạng sáng
Cuộc tấn công của Israel nhắm vào các mục tiêu ở Iran bắt đầu vào khoảng 2 giờ sáng ngày 26/10 (giờ Iran) với loạt vụ nổ ở phía Tây thủ đô Tehran. Liền ngay sau đó là đợt tập kích thứ hai, khi video được người dân Tehran đăng lên mạng xã hội cho thấy đám cháy và các vụ nổ chiếu sáng bầu trời thủ đô Iran khi bình minh đang đến. Sau đó là đợt thứ ba và cũng là cuối cùng. 3 đợt tấn công của Israel nhắm vào các mục tiêu quân sự Iran ở 3 tỉnh Tehran, Ilam và Khuzestan. Israel tuyên bố cuộc tấn công đã kết thúc.
“Chúng tôi đã tiến hành các cuộc tấn công có mục tiêu và chính xác vào các mục tiêu quân sự ở Iran - ngăn chặn các mối đe dọa trực tiếp đối với nhà nước Israel”, quân đội Israel cho biết trong một tuyên bố. Chuẩn đô đốc Daniel Hagari của quân đội Israel cảnh báo rằng nếu Iran bắt đầu “một vòng leo thang mới”, Israel sẽ “có nghĩa vụ phải đáp trả”. Lãnh đạo phe đối lập Israel Yair Lapid mạnh miệng tuyên bố Israel “có thể và nên đòi Iran phải trả giá đắt hơn nhiều”.
Theo giới quan sát, loạt tập kích vừa rồi của Israel là hành động cụ thể hóa cho lời tuyên bố của Tel Aviv rằng “Iran sẽ trả giá” cho cuộc tấn công tên lửa quy mô lớn vào ngày 1/10 vừa qua. Iran cho rằng cuộc tấn công này là để đáp trả vụ giết hại thủ lĩnh Hezbollah Hassan Nasrallah và những người khác và diễn ra ngay sau khi Israel phát động một cuộc tấn công trên bộ ở Lebanon.
Mỹ - đồng minh thân cận nhất của Israel - mô tả cuộc tấn công là “một cuộc tập trận tự vệ”, “cụ thể là tránh các khu vực đông dân cư và chỉ tập trung vào các mục tiêu quân sự”. Trong khi đó, một quan chức cấp cao của chính quyền Mỹ cho biết, trong một cuộc điện đàm vào tuần trước, Tổng thống Joe Biden đã khuyến khích Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu “thiết kế” một cuộc tấn công trả đũa Iran nhằm “ngăn chặn các cuộc tấn công trong tương lai nhằm vào Israel”.
Giới quan sát cho rằng qua loạt không kích của Israel vào các mục tiêu quân sự Iran cho thấy Mỹ đã có ảnh hưởng nhất định đối với Israel và Washington có thể yêu cầu Tel Aviv hành động theo tính toán của mình. Điều này đang tỏ ra đúng trong thực tế khi loạt không kích của Israel chỉ nhắm vào mục tiêu quân sự, không đánh vào các cơ sở hạ tầng năng lượng và hạt nhân như dự định ban đầu của ông Netanyahu và Washington cũng đã khuyến cáo ông nên tránh xa các mục tiêu này.
Phản ứng của khu vực và thế giới
Nhiều quốc gia Arab đã lên án các cuộc không kích của Israel vào Iran như một dấu hiệu cho thấy mối lo ngại về sự leo thang trong khu vực. Không trực tiếp đề cập Israel, Bộ Ngoại giao Các Tiểu vương quốc Arab thống nhất (UAE) “bày tỏ mối quan ngại sâu sắc” về sự leo thang liên tục. Theo Hãng thông tấn nhà nước Saudi Press Agency (SPA), Saudi Arabia, một cường quốc khu vực và là đối thủ cạnh tranh ảnh hưởng của Iran, đã lên án việc Israel tấn công các “mục tiêu quân sự” của Iran là “vi phạm chủ quyền” và vi phạm luật pháp quốc tế. Qatar và Kuwait lên án riêng các cuộc không kích của Israel và Ai Cập bày tỏ mối quan ngại sâu sắc về sự leo thang trong khu vực.
Ngoại giao đang phát huy tác dụng: Các quốc gia Arab Vùng Vịnh đồng minh của Mỹ như Saudi Arabia và UAE trong những năm gần đây đã chuyển hướng chính sách đối ngoại của họ khỏi các cuộc xung đột để phục vụ lợi ích kinh tế. Điều này đã khiến họ hàn gắn mối quan hệ với các đối thủ cũ như Iran. “Sau hơn một năm xung đột quân sự và những hậu quả đáng tiếc về mặt nhân đạo và chính trị, khu vực này cần một con đường khác ủng hộ công tác ngoại giao và các giải pháp chính trị, đồng thời hướng tới việc giảm leo thang và xung đột theo hướng ủng hộ các kênh truyền thông và đối thoại”, Cố vấn ngoại giao của Tổng thống UAE Anwar Gargash cho biết.
Các quốc gia trên khắp Trung Đông vốn coi Iran là đối thủ chính trong khu vực đã chọn tham gia vào hoạt động ngoại giao chuyên sâu với Iran trước khi xảy ra các cuộc tấn công của Israel. Bộ trưởng Ngoại giao Iran Abbas Araghchi đã đi khắp Trung Đông trong tháng qua để họp với các nhà lãnh đạo khu vực. Vài ngày trước cuộc tấn công của Israel, ông Aragchi tuyên bố ông đã nhận được sự đảm bảo từ một số quốc gia rằng không phận của họ sẽ không bị Israel sử dụng để tấn công. Tuy nhiên, trong các đợt không kích sáng 26/10, dường như không phận của Iraq đã được Israel sử dụng.
Các nhà lãnh đạo châu Âu đang kêu gọi kiềm chế sau một làn sóng các cuộc tấn công trả đũa của Israel nhằm vào các địa điểm quân sự của Iran. Bộ Ngoại giao Pháp cảnh báo không nên có bất kỳ hành động leo thang nào nữa, trong một tuyên bố: “Pháp đã biết về thông báo của Israel về các cuộc tấn công vào các mục tiêu quân sự ở Iran vào đêm qua. Pháp ngay lập tức kêu gọi các bên kiềm chế mọi hành động leo thang hoặc hành động có khả năng làm trầm trọng thêm bối cảnh căng thẳng cực độ đang diễn ra trong khu vực”. Còn Bộ Ngoại giao Thụy Sĩ đã viết trong một tuyên bố trên X: “Thụy Sĩ lên án tình trạng leo thang bạo lực nguy hiểm ở Trung Đông, bao gồm cả các cuộc không kích của Israel vào Iran hôm nay. Các hành động thù địch phải chấm dứt ở tất cả các bên để tránh làm trầm trọng thêm tình hình leo thang trong khu vực”.
Thủ tướng Đức Olaf Scholz nhấn mạnh rằng Israel đã nói rằng họ “đã cố gắng giảm thiểu thương tích cá nhân” trong các cuộc tấn công. Thông điệp của tôi gửi tới Iran rất rõ ràng: Các phản ứng leo thang ồ ạt không được phép tiếp tục, mà phải chấm dứt ngay bây giờ. Khi đó sẽ có cơ hội cho hòa bình ở Trung Đông”.
Tổng thống Biden hôm 26/10 bày tỏ hy vọng rằng cuộc không kích của Israel vào Iran sẽ “đánh dấu sự kết thúc của giai đoạn leo thang ở Trung Đông”. Giới chuyên gia lập tức cho rằng “có vẻ còn quá sớm để nói như thế”.
Trái bóng đang trong chân Iran
Sau các đợt không kích ngày 26/10, Bộ Ngoại giao Iran cho biết họ “tự coi mình có quyền và nghĩa vụ phải tự vệ”. Bộ này lên án các cuộc tấn công của Israel trong một tuyên bố, gọi hành động này là “vi phạm rõ ràng” luật pháp quốc tế. Bộ trưởng Ngoại giao Iran Seyed Abbas Araghchi cho biết đất nước của ông “sẽ không ngần ngại đáp trả một cách quyết đoán và thích hợp đối với bất kỳ hành vi vi phạm toàn vẹn lãnh thổ và an ninh của mình vào thời điểm thích hợp” sau cuộc tấn công của Israel. Tổng thống Iran Masoud Pezeshkian cũng đã đưa ra những nhận xét tương tự trên tài khoản X của mình vào cuối ngày 26/10, tuyên bố rằng Iran “sẽ đáp trả bất kỳ hành động ngu ngốc nào bằng sự khôn ngoan và thông minh”.
Iran cũng có vẻ đã hạ thấp tác động của cuộc tấn công khi tuyên bố rằng hệ thống phòng không của họ đã chống trả thành công các cuộc tấn công, và rằng thiệt hại là “hạn chế”. Mức độ thiệt hại vẫn chưa rõ ràng. Nhưng, các báo cáo từ Tehran cho biết ít nhất 4 binh sĩ Iran thiệt mạng và nhiều người khác bị thương trong các đợt tập kích.
Cuộc tranh luận nội bộ của Iran về cách ứng phó với cuộc tấn công của Israel xoay quanh việc có nên coi hành vi vi phạm chủ quyền quốc gia Iran của Israel là quá nghiêm trọng hay thay vào đó là lắng nghe lời khuyên từ các quốc gia trong khu vực và từ Mỹ để thừa nhận bản chất tương đối hạn chế của cuộc tấn công và lùi lại khỏi bờ vực bằng cách không tiến hành trả đũa.
Khi đưa ra quyết định, giới tinh hoa chính trị Iran sẽ phải cân nhắc các áp lực chính trị, ngoại giao và quân sự xung đột. Nhưng, giọng điệu ban đầu từ chính phủ là niềm tự hào yêu nước về hiệu suất của hệ thống phòng không, thay vì kêu gọi trả thù ngay lập tức. Một số người thậm chí còn tuyên bố rằng hệ thống phòng không tỏ ra tốt hơn Iron Dome của Israel.
Nhưng, Iran biết rằng một cuộc tấn công nữa vào Israel sẽ dẫn đến việc các hệ thống phòng thủ mới được lắp đặt của Mỹ sẽ tham gia và không có gì đảm bảo rằng Mỹ sẽ ngồi ngoài một phản ứng tiếp theo của Israel đối với một cuộc tấn công của Iran, đưa thế giới đến gần hơn với một cuộc xung đột trực tiếp giữa Iran và Mỹ, có lẽ là nấc thang áp chót trên thang leo thang trước một cuộc chiến tranh khu vực toàn diện.
Hơn nữa, chuỗi trách nhiệm, theo quan điểm của Iran, bắt đầu bằng một vụ đánh bom của Israel vào ngày 1/4 tại Lãnh sự quán Iran ở Damascus khiến 7 sĩ quan của Quân đoàn Vệ binh Cách mạng Hồi giáo thiệt mạng. Iran đã đáp trả bằng Chiến dịch True Promise 1 vào ngày 13/4, một cuộc tấn công được báo hiệu cao bằng máy bay không người lái và tên lửa.
Israel đã trả đũa vào ngày 19/4, bằng các cuộc không kích hạn chế vào một radar phòng không gần một địa điểm hạt nhân ở Iran.
Sau đó, nhà lãnh đạo chính trị Hamas Ismail Haniyeh bị ám sát tại Tehran vào ngày 31/7 và nhà lãnh đạo Hezbollah Hassan Nasrallah bị hạ sát tại Beirut vào ngày 27/9 cùng Phó chỉ huy các hoạt động của IRGC Abbas Nilforoushan.
Điều này dẫn đến phản ứng của Iran vào ngày 1/10, được gọi là Chiến dịch True Promise 2, trong đó khoảng 200 tên lửa đạn đạo đã được bắn vào Israel. Theo trình tự này, Iran cảm thấy có quyền đáp trả để khôi phục khả năng răn đe.
Tổng thống Iran Pezeshkian cảm thấy bị tổn thương cá nhân, vì chính phủ đã chọn không đáp trả bằng quân sự vào tháng 8 sau vụ ám sát ông Haniyeh vì những đảm bảo gián tiếp từ Mỹ rằng các cuộc đàm phán hòa bình ở Gaza sẽ diễn ra trong 2 tuần nữa. Sau đó, Mỹ đã không thể có được sự ủng hộ của Israel đối với lệnh ngừng bắn. Vì vậy, những lời hứa tiếp theo của phương Tây rằng các nhà ngoại giao đang trên bờ vực đột phá, ở Lebanon hoặc Gaza, sẽ bị Tehran xem là “không đáng tin”.
Các cuộc đàm phán về lệnh ngừng bắn ở Gaza dự kiến sẽ được khởi động lại vào ngày 27/10 và có một số dấu hiệu cho thấy quân đội Israel có thể “muốn nghỉ ngơi” ở Lebanon. Nếu Iran trong bối cảnh này mà quyết định không tiếp tục “đấu tên lửa” với Israel trên mặt trận thứ ba và nguy hiểm nhất này thì người vui nhất không ai khác hơn Nhà Trắng. Một số niềm tin sẽ được khôi phục vào khả năng làm giảm leo thang. Nhưng, hiện tại, một cuộc tấn công chớp nhoáng trước bầu cử như vậy có vẻ không có khả năng xảy ra.
