Kinh tế tư nhân và những rào cản trên đường phát triển

Nhiều đối tượng ở ngoài cuộc chơi

Theo GS.TS. Ngô Thắng Lợi, một trong những hạn chế lớn là phạm vi khái niệm kinh tế tư nhân hiện nay chưa được xác định đầy đủ. Hiện có 3 lực lượng quan trọng đang bị “bỏ quên”. Thứ nhất là kinh tế hộ gia đình trong nông nghiệp, với khoảng 15-16 triệu hộ nông dân, một lực lượng đóng góp to lớn nhưng chưa được ghi nhận đúng mức. Thứ hai là kinh tế phi chính thức, gồm hàng triệu lao động bán hàng rong, cung cấp dịch vụ nhỏ lẻ đang hoạt động hợp pháp song chưa được quản lý chặt chẽ. Thứ ba là cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài, lực lượng đã gửi về hơn 200 tỷ USD kiều hối nhưng chưa thực sự được xem là một thành phần hữu cơ của khu vực tư nhân. Việc thiếu bao quát này khiến các chính sách hỗ trợ khó đến đúng đối tượng, làm giảm hiệu quả khuyến khích phát triển.

Ngay trong hệ thống chính sách, ông Lợi cho biết, dù đã cải thiện nhưng vẫn thiếu tính bao trùm, tạo ra khoảng cách lớn giữa khu vực tư nhân với doanh nghiệp nhà nước và FDI. Doanh nghiệp nhà nước được hưởng nhiều đặc quyền về tài nguyên, đất đai, tín dụng, hạ tầng, trong khi doanh nghiệp FDI được ưu tiên đặt tại những địa bàn thuận lợi. Ngược lại, doanh nghiệp tư nhân gặp nhiều trở ngại về vay vốn ngân hàng; việc tiếp cận đất đai bị cản trở bởi thủ tục rườm rà, chi phí thuê đất cao. Trong khi đó, chính sách hỗ trợ doanh nghiệp tư nhân còn dàn trải, hiệu quả thấp, cùng với đó là công tác tuyên truyền kém hiệu quả.

Sự chênh lệch còn thể hiện rõ ở nghĩa vụ thuế. Dù thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp phổ biến theo luật là 20%, nhưng nhờ các chính sách miễn, giảm, nhiều doanh nghiệp FDI chỉ phải nộp mức thực tế từ 5-10%, thậm chí một số tập đoàn lớn chỉ 3-6%. Nhờ đó mặc dù lợi nhuận trước thuế của khu vực FDI cao hơn doanh nghiệp tư nhân trong nước tới 181% và chiếm gần một nửa (48%) tổng lợi nhuận doanh nghiệp. Tuy nhiên, theo số liệu Tổng cục Thống kê 2023, số thuế và các khoản nộp ngân sách của khu vực FDI chỉ bằng 81% khu vực tư nhân trong nước. Ngược lại, các doanh nghiệp tư nhân vốn có hiệu quả kinh doanh thấp hơn, chỉ chiếm khoảng 35% tổng lợi nhuận của nền kinh tế, lại đang gánh tỷ lệ đóng góp lớn nhất vào ngân sách, tới 45,3%. Điều này tạo ra sự bất bình đẳng trong phân phối, làm suy giảm động lực phát triển của doanh nghiệp nội địa. “Sân chơi lệch chuẩn này vô hình trung khiến doanh nghiệp tư nhân khó vươn lên cạnh tranh sòng phẳng”, ông Ngô Thắng Lợi nhấn mạnh.

Cần hoàn thiện mô hình phát triển bao trùm, bảo đảm sự bình đẳng giữa các loại hình doanh nghiệp trong tiếp cận cơ hội và phân phối kết quả kinh doanh

Khó đi nhanh vì thiếu liên kết và chiến lược

Bên cạnh đó, một điểm nghẽn dài hạn của khu vực kinh tế tư nhân Việt Nam hiện nay là chưa có mô hình thích hợp, hiệu quả để gắn kết các bộ phận cấu thành. Thực tế cho thấy, các tập đoàn tư nhân lớn chưa thực sự đảm nhiệm vai trò “đầu tàu” dẫn dắt trong phát triển chuỗi giá trị nội địa. Chiến lược kinh doanh của nhiều tập đoàn vẫn chủ yếu tập trung vào lĩnh vực hạ nguồn, thiếu định hướng đầu tư vào công nghệ nguồn, công nghiệp nền tảng, nên chưa tạo ra thị trường và nhu cầu để hình thành các chuỗi cung ứng khép kín.

Trong khi đó, doanh nghiệp nhỏ và vừa, vốn chiếm tới gần 90% nhưng lại thiếu điều kiện để tham gia liên kết. Quy mô vốn nhỏ, hạn chế về công nghệ, nhân lực, quản trị khiến họ khó trở thành vệ tinh trong các chuỗi giá trị. Phần lớn hoạt động ngắn hạn, nhỏ lẻ, dịch vụ đơn giản, chất lượng chưa cao.

Một khoảng trống khác nằm ở việc chưa có liên kết bền chặt giữa doanh nghiệp trong nước và doanh nghiệp người Việt ở nước ngoài. Mặc dù tiềm năng rất lớn, song sự kết nối hiện nay chủ yếu mang tính tự phát, thiếu nền tảng pháp lý và sự hỗ trợ chính thức, nên khó duy trì lâu dài. Chính vì vậy, dù đông đảo về số lượng, khu vực tư nhân Việt Nam vẫn chưa tạo được sức mạnh cộng hưởng để bứt phá trong hội nhập và nâng cao năng lực cạnh tranh.

Điểm nghẽn cuối cùng không kém phần quan trọng chính là nằm ở chính đội ngũ doanh nhân. Ông Ngô Thắng Lợi chia sẻ, dù đã có nhiều phẩm chất đáng ghi nhận, nhưng trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu khốc liệt, họ vẫn thiếu những đặc tính then chốt để bứt phá. Tư duy kinh doanh còn ngắn hạn, thiếu chiến lược dài hơi; năng lực quản trị, hiểu biết pháp luật, kỹ năng điều hành còn hạn chế; xu hướng làm ăn khép kín, e ngại liên kết khiến sức mạnh cộng hưởng bị suy yếu.

Để giải quyết những nút thắt lớn một cách căn cơ, qua đó bảo đảm kinh tế tư nhân thực sự trở thành động lực chính trong mục tiêu tăng trưởng của Việt Nam trong giai đoạn tới, ông Lợi nhấn mạnh, cần hoàn thiện mô hình phát triển bao trùm, bảo đảm sự bình đẳng giữa các loại hình doanh nghiệp trong tiếp cận cơ hội và phân phối kết quả kinh doanh. Cụ thể, cần xây dựng chính sách riêng phù hợp cho từng nhóm doanh nghiệp, từ các tập đoàn kinh tế tư nhân lớn đến doanh nghiệp nhỏ và hộ kinh doanh cá thể. Song song với đó, Nhà nước cần có các chương trình hỗ trợ tài chính, kỹ thuật, đào tạo để giúp các doanh nghiệp nhỏ và hộ kinh doanh yếu thế nâng cao năng lực cạnh tranh, từng bước mở rộng quy mô, qua đó hình thành lực lượng doanh nghiệp mạnh và bền vững.

Thúc đẩy liên kết nội khối và quốc tế cần mạnh mẽ hơn với việc nâng tầm vai trò của các hiệp hội doanh nghiệp, trao thêm quyền và cơ chế thực chất để những doanh nhân tâm huyết có thể phát huy năng lực dẫn dắt. Đồng thời, chuyển đổi các hiệp hội ở cấp địa phương thành hiệp hội vùng, tạo sức kết nối mạnh mẽ hơn cả trong nước lẫn quốc tế. Đặc biệt, phải xóa bỏ những rào cản hành chính, thay thế bằng các tiêu chuẩn liên kết dựa trên lợi ích kinh tế và sự gắn kết nội tại, nhằm tạo ra mạng lưới doanh nghiệp tư nhân vừa vững chắc, vừa linh hoạt trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu.

https://thoibaonganhang.vn/kinh-te-tu-nhan-va-nhung-rao-can-tren-duong-phat-trien-169022.html