Liên minh châu Âu đóng băng vô thời hạn tài sản của Nga: Tiềm ẩn nhiều hệ lụy

Quyết định được thông qua ngày 12-12 (giờ địa phương) theo thủ tục khẩn cấp về kinh tế, cho phép EU tránh tình huống bị Hungary hay Slovakia phủ quyết, đồng thời loại bỏ nguy cơ những nước có quan hệ tốt với Nga có thể từ chối gia hạn lệnh đóng băng vào một thời điểm nào đó. Lãnh đạo EU khẳng định, tài sản Nga sẽ tiếp tục bị phong tỏa cho đến khi Mátxcơva chấm dứt chiến sự và bồi thường thiệt hại cho Ukraine.

EU ưu tiên hàng đầu là tận dụng 210 tỷ euro (tương đương 244,15 tỷ USD) tài sản của Nga bị đóng băng tại châu Âu để hỗ trợ Ukraine. EU có thể cấp khoản vay tối đa 165 tỷ euro cho Ukraine trong giai đoạn 2026-2027 và Kiev chỉ phải hoàn trả khi Nga bồi thường chiến tranh. Dự kiến ngày 18-12 tới, lãnh đạo EU sẽ họp để chốt cơ chế vận hành và phân bổ trách nhiệm pháp lý giữa các nước thành viên nếu Nga quyết định khởi kiện. Ủy ban châu Âu (EC) đang gấp rút thúc đẩy triển khai kế hoạch này bởi Chính phủ Ukraine đang đối mặt với khoảng trống tài chính 136,5 tỷ USD giai đoạn 2026-2029 và ngân sách quốc gia có nguy cơ cạn kiệt vào tháng 4-2026.

Kiev cần một lượng lớn tiền mặt để duy trì ngân sách cho lực lượng vũ trang dù đang dần mất thế trận ở phía Đông. Tuy nhiên, Thủ tướng Hungary Viktor Orban đã phản đối quyết định đóng băng vô thời hạn tài sản của Nga, đồng thời khẳng định việc EU thông qua quyết định bằng hình thức bỏ phiếu đa số là hành động “gây tổn hại không thể khắc phục” và Hungary sẽ làm mọi cách để “khôi phục tính hợp pháp”. Trong khi đó, Thủ tướng Slovakia Robert Fico gửi thư tới Chủ tịch Hội đồng châu Âu António Costa tuyên bố không ủng hộ bất kỳ quyết định nào liên quan tới việc trang trải chi phí quân sự của Ukraine trong những năm tới. Ông Robert Fico cũng cảnh báo, việc sử dụng tài sản Nga có thể gây nguy hiểm cho “nỗ lực hòa bình của Mỹ”.

Nước Bỉ đang giữ phần lớn tài sản Nga bị đóng băng, từ lâu đã phản đối “khoản vay bồi thường”, thay vào đó ủng hộ kiểu vay chuẩn của EU. Những tuần gần đây, lập trường của Bỉ ngày càng cứng rắn hơn. Quốc gia này yêu cầu sự bảo đảm từ các nước EU khác về việc chia sẻ rủi ro nếu Nga gửi đơn kiện ra tòa án quốc tế. Thủ tướng Bỉ Bart De Wever lo ngại rằng, đất nước của ông có thể bị “mắc kẹt” với 185 tỷ euro tài sản Nga đang bị phong tỏa tại Euroclear - công ty lưu ký tài chính đặt trụ sở ở Bỉ nếu Mátxcơva đòi lại tiền sau khi các lệnh trừng phạt được dỡ bỏ.

Nhiều nhà phân tích cho rằng, động thái này có thể làm suy yếu lòng tin vào thị trường tài chính châu Âu. Theo Công ước Liên hợp quốc về Miễn trừ Nhà nước (UNCSI 2004), tài sản của một quốc gia không thể bị tịch thu mà không có phán quyết tòa án. Việc sử dụng tài sản của Ngân hàng Trung ương Nga có thể bị Mátxcơva cáo buộc là “đánh cắp”, dẫn đến các vụ kiện tại Tòa án Công lý quốc tế (ICJ). Giáo sư Mitu Gulati, chuyên gia luật nợ chủ quyền tại Đại học Virginia, cảnh báo: “Đây không phải là biện pháp đối phó hợp pháp vì nó không thể đảo ngược. Nga có thể thắng kiện, buộc EU phải bồi thường và chi phí pháp lý có thể kéo dài 50 năm”. CEO Ngân hàng VTB của Nga Andrei Kostin nhận định: “Chúng tôi sẽ đáp trả bằng kiện tụng và các biện pháp khác, biến đây thành gánh nặng tài chính khổng lồ cho châu Âu”.

Nga đã lên án mọi hành vi sử dụng tài sản có chủ quyền của nước này và cảnh báo sẽ đáp trả cũng như tiến hành các hành động pháp lý. Trong một thông cáo báo chí ngày 12-12, Ngân hàng Trung ương Nga cho biết đã đệ đơn kiện tổ chức tài chính Euroclear có trụ sở tại Brussels lên một tòa án ở Mátxcơva, liên quan đến những hành động mà cơ quan này cho là đã gây thiệt hại nghiêm trọng, làm ảnh hưởng đến khả năng quản lý và sử dụng các quỹ và chứng khoán của Nga.

Các nhà lãnh đạo châu Âu vẫn chưa đạt được thỏa thuận về khoản vay cho Ukraine. Nếu được thông qua tại Hội nghị Thượng đỉnh EU vào ngày 18 và 19-12 tới, kế hoạch này có thể mang lại nguồn lực khẩn cấp cho Ukraine nhưng sẽ mở ra những hệ lụy pháp lý, tài chính, kinh tế và an ninh sâu rộng.