Trong bối cảnh nhu cầu sử dụng điện tăng nhanh, giá điện có xu hướng leo thang và yêu cầu giảm phát thải carbon trở nên khắt khe hơn, phát triển điện mặt trời mái nhà tại các khu công nghiệp và khu chế xuất đang được xem là hướng đi quan trọng giúp doanh nghiệp nâng cao năng lực cạnh tranh, đồng thời hỗ trợ Thủ đô Hà Nội thực hiện mục tiêu tăng trưởng xanh.
Với hạ tầng sẵn có, phụ tải phù hợp và tiềm năng lớn về không gian lắp đặt, mô hình này đang mở ra nhiều cơ hội phát triển.
Nhận diện những rào cản
Trong nhiều năm qua, chuyển dịch năng lượng theo hướng xanh, sạch đã được Đảng và Nhà nước xác định là chiến lược quan trọng. Tại thành phố Hà Nội, tốc độ tăng trưởng nhu cầu điện luôn nằm trong nhóm cao nhất cả nước, đặc biệt ở khu vực công nghiệp.
Tiến sĩ Lê Xuân Rao, Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Hà Nội cho rằng, điện mặt trời mái nhà chính là nguồn điện “đúng lúc, đúng chỗ, đúng nhu cầu”. Việc sản xuất điện ngay tại chỗ không chỉ giúp doanh nghiệp giảm chi phí, giảm lượng điện phải mua từ lưới vào giờ cao điểm, mà còn góp phần giảm tải cho hệ thống điện của thành phố.
Ngoài lợi ích về chi phí, điện mặt trời mái nhà còn cải thiện môi trường làm việc trong các nhà xưởng khi lớp pin tấm trở thành một “mái che thứ hai”, giúp giảm nhiệt độ từ 3-5 độ C. Đây là điều kiện thuận lợi để doanh nghiệp nâng cao hiệu suất lao động và giảm điện năng dành cho làm mát.
Dù có nhiều lợi ích, tốc độ phát triển điện mặt trời mái nhà tại Hà Nội vẫn còn khiêm tốn. PGS.TS Đặng Đình Thống (Giám đốc Trung tâm Năng lượng mới) cho biết, đến năm 2024, toàn thành phố mới lắp đặt được 102,9 MWp, chỉ chiếm 3,2% tổng công suất cả nước và 7,3% công suất khu vực miền Bắc. Nguyên nhân công suất thấp một phần do Hà Nội thuộc vùng Đông Bắc, nơi có bức xạ mặt trời thấp nhất cả nước, khiến hiệu quả khai thác điện mặt trời không cao bằng các tỉnh miền Trung và miền Nam. Tuy vậy, nhu cầu điện sạch tại các khu công nghiệp sẽ ngày càng tăng.
Khó khăn lớn nhất hiện nay lại đến từ khung khổ pháp lý và cơ chế thực thi. Phó Trưởng phòng Quản lý Năng lượng (Sở Công Thương Hà Nội) Nguyễn Khải Văn cho biết, công suất điện mặt trời mái nhà của Hà Nội còn rất thấp so với mục tiêu 894MW phân bổ theo Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050. Nguyên nhân đến từ việc theo quy định hiện hành các dự án “tự sản, tự tiêu” hầu như không thể bán điện dư ra lưới; còn các dự án muốn mua bán điện trực tiếp lại vướng điều kiện khách hàng sử dụng điện lớn phải đạt mức tiêu thụ bình quân 200.000kWh mỗi tháng, điều mà rất nhiều doanh nghiệp trong khu công nghiệp không đáp ứng được.
Thêm nữa, Phó Trưởng ban Quản lý Khu công nghệ cao và Khu công nghiệp - chế xuất Hà Nội Trần Anh Tuấn cho rằng, doanh nghiệp còn gặp khó về thủ tục xây dựng, phòng cháy, chữa cháy và điều kiện đấu nối, trong khi nhiều mô hình hợp tác đầu tư hoặc cho thuê mái xưởng chưa được chính sách hiện hành công nhận.
Tăng vai trò hỗ trợ từ cơ quan quản lý
Để thúc đẩy điện mặt trời mái nhà tại khu công nghiệp, yêu cầu đầu tiên là phải hoàn thiện hành lang pháp lý theo hướng thông thoáng, minh bạch và phù hợp với thực tiễn.
Theo ông Nguyễn Khải Văn, Bộ Công Thương đang nghiên cứu đề xuất giảm mức sản lượng tối thiểu của khách hàng sử dụng điện lớn từ 200.000kWh xuống 100.000kWh mỗi tháng, nhằm mở rộng đối tượng đủ điều kiện tham gia cơ chế mua bán điện trực tiếp. Cùng với đó, dự thảo Nghị quyết về tháo gỡ khó khăn phát triển năng lượng giai đoạn 2026-2030 cũng đề xuất trao thêm thẩm quyền cho UBND cấp tỉnh trong việc điều chỉnh quy hoạch phát triển mạng lưới cấp điện, giúp rút ngắn thời gian xử lý thủ tục.
Về góc độ chuyên môn, nhiều nhà khoa học nhấn mạnh vai trò của công nghệ và quản lý hiện đại. Theo PGS.TS Tô Duy Phương, Chủ tịch Hội Đúc - Luyện kim Hà Nội, điện mặt trời mái nhà có thể cung cấp khoảng 16% tổng nhu cầu điện của khu công nghiệp nếu được triển khai đúng quy mô và kỹ thuật. Với xu hướng tăng giá điện hằng năm, hiệu quả kinh tế của dự án sẽ càng rõ rệt. Để nâng cao hiệu quả vận hành, doanh nghiệp cần áp dụng hệ thống giám sát thông minh, tăng cường tự động hóa và kết hợp với các giải pháp lưu trữ năng lượng.
PGS.TS Trần Văn Tớp, nguyên Phó Hiệu trưởng Đại học Bách khoa Hà Nội cho rằng, Việt Nam hoàn toàn có thể hướng tới mục tiêu đạt 15.000 MWp điện mặt trời mái nhà trong khu công nghiệp vào năm 2030, nếu có một nghị định chuyên biệt tạo hành lang pháp lý ổn định và dài hạn. Ông đề nghị nghiên cứu thí điểm mô hình khu công nghiệp “không phát thải”, tích hợp hệ thống quản lý năng lượng và lưu trữ điện, đồng thời hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận Chứng chỉ năng lượng tái tạo quốc tế (I-REC) để tăng giá trị xuất khẩu.
Nhìn tổng thể, điện mặt trời mái nhà trong khu công nghiệp đang hội tụ đầy đủ điều kiện để trở thành động lực mới trong quá trình chuyển đổi năng lượng của Hà Nội. Khi hành lang pháp lý được hoàn thiện, thủ tục được đơn giản hóa và các giải pháp công nghệ được ứng dụng đồng bộ, tiềm năng điện mặt trời mái nhà tại các khu công nghiệp sẽ được khai mở.
