Nguy cơ kích hoạt cuộc chạy đua hạt nhân mới

Những tuyên bố gần đây của Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Nga Vladimir Putin về khả năng tái khởi động các cuộc thử nghiệm hạt nhân đã khiến dư luận lo ngại rằng, một cuộc chạy đua vũ trang mới đang âm thầm hình thành.

Khởi nguồn căng thẳng từ việc Tổng thống Mỹ Donald Trump chỉ đạo Bộ Chiến tranh xem xét khôi phục các cuộc thử nghiệm hạt nhân với lý do “bảo đảm sự cân bằng chiến lược trước các đối thủ”. Động thái này ngay lập tức vấp phải phản ứng mạnh mẽ từ Mátxcơva.

Bộ Ngoại giao Nga khẳng định, bất kỳ vụ thử hạt nhân nào của Mỹ “đều được coi là mối đe dọa trực tiếp”, buộc Nga phải điều chỉnh lập trường quân sự của mình.

Tổng thống Vladimir Putin tuyên bố, nước này “sẽ có biện pháp tương ứng” nếu Washington thực hiện thử nghiệm, đồng thời yêu cầu các cơ quan chức năng sẵn sàng phương án tái kích hoạt khu thử hạt nhân tại Novaya Zemlya - địa điểm từng gắn với các vụ thử của Liên Xô trong thế kỷ trước.

Mỹ đã không tiến hành các cuộc thử nghiệm hạt nhân trên mặt đất kể từ những năm 1960 và vụ nổ thiết bị hạt nhân dưới lòng đất cuối cùng tại nước này diễn ra vào năm 1992, tại bãi thử Nevada. Trong khi đó, vụ thử hạt nhân cuối cùng của Nga diễn ra vào tháng 10-1990 tại bãi thử Novaya Zemlya ở Bắc Cực.

Giới quan sát cho rằng, việc Mỹ và Nga đồng loạt phát tín hiệu về khả năng thử nghiệm hạt nhân trở lại là biểu hiện của sự xói mòn trong các cơ chế kiểm soát vũ khí quốc tế như Hiệp ước Cấm thử hạt nhân toàn diện (CTBT).

Được thông qua năm 1996 tại Đại hội đồng Liên hợp quốc, theo Điều XIV của CTBT, hiệp ước chỉ có hiệu lực khi các quốc gia có cơ sở hạt nhân hoặc công nghệ hạt nhân dân sự đều ký và phê chuẩn. Tuy nhiên, đến nay, mới có 178 quốc gia ký và phê chuẩn. Các quốc gia đã ký nhưng chưa phê chuẩn gồm: Mỹ, Trung Quốc, Iran, Israel, Ai Cập... Mặc dù vậy, CTBT vẫn được xem là một trong những rào chắn quan trọng giúp ngăn ngừa việc tái khởi động các vụ nổ hạt nhân.

Trong bối cảnh căng thẳng hiện nay, nếu một trong hai cường quốc phá vỡ “lằn ranh đỏ” này, trật tự kiểm soát vũ khí toàn cầu có thể bị đảo lộn, mở đường cho một cuộc chạy đua hạt nhân mới với mức độ nguy hiểm và khó kiểm soát hơn so với thời kỳ Chiến tranh Lạnh.

Không chỉ vậy, việc Mỹ và Nga tái thử nghiệm các vụ nổ có thể thúc đẩy các quốc gia như Trung Quốc, Ấn Độ hay Triều Tiên xem xét mở rộng chương trình hạt nhân, tạo nên một vòng xoáy bất ổn mới.

Theo Viện Nghiên cứu Hòa bình quốc tế Stockholm (SIPRI), Nga hiện có 5.459 đầu đạn hạt nhân. Trong khi đó Mỹ có khoảng 5.177 đầu đạn hạt nhân và Trung Quốc có khoảng 600 đầu đạn hạt nhân.

Các chuyên gia đã nhận định, sức công phá của mỗi đầu đạn hạt nhân mà các cường quốc hạt nhân đang sở hữu có thể mạnh gấp hàng chục lần quả bom thả xuống Hiroshima. Và nếu chiến tranh hạt nhân bùng phát thì sẽ là thảm họa chưa từng có.

Tổng Thư ký Liên hợp quốc Antonio Guterres cảnh báo, thế giới không bao giờ được quên hậu quả của hơn 2.000 vụ thử hạt nhân trong 80 năm qua. Người đứng đầu Liên hợp quốc nhiều lần khẳng định nguy cơ hạt nhân hiện nay đã ở mức báo động cao và mọi hành động có thể dẫn đến tính toán sai lầm hoặc leo thang, với hậu quả thảm khốc cần phải được ngăn chặn. Việc thử hạt nhân không thể được biện minh trong bất kỳ hoàn cảnh nào.

Theo các nhà phân tích, trước nguy cơ leo thang căng thẳng, Liên hợp quốc, Cơ quan Năng lượng Nguyên tử quốc tế (IAEA) và các tổ chức khu vực cần phát huy vai trò trung gian, thúc đẩy minh bạch và ngăn ngừa các hành động đơn phương. Đồng thời, các quốc gia cần tiếp tục ủng hộ, coi CTBT là nền tảng pháp lý và đạo lý để bảo đảm thế giới không quay lại thời kỳ thử nghiệm hạt nhân đen tối. Việc củng cố niềm tin chiến lược giữa các cường quốc cần được đặt lên hàng đầu, bởi một nền hòa bình bền vững không thể được xây dựng trên sự nghi kỵ và đe dọa.

Trong bối cảnh thế giới đang nỗ lực phục hồi kinh tế và củng cố ổn định sau nhiều biến động, việc Mỹ và Nga xem xét khôi phục thử nghiệm hạt nhân đã gióng lên hồi chuông báo động đối với cộng đồng quốc tế. Mọi hành động đơn phương nhằm khẳng định sức mạnh quân sự chỉ làm giảm sút lòng tin và kích thích phản ứng dây chuyền tới các quốc gia khác. Điều này sẽ đặt toàn bộ hệ thống an ninh chiến lược toàn cầu vào trạng thái bất định.