Tại sao rađa Nga có thể "thấy rõ" máy bay tàng hình Mỹ?

Không có loại máy bay nào vô hình. Tiêm kích và máy bay ném bom chế tạo trên công nghệ tàng hình có hình thù kỳ quái để khó phát hiện với chi phí khổng lồ vẫn bị rađa Nga phát hiện.

Cả thế giới đều biết công nghệ tàng hình đã được sử dụng trong chiến dịch "Bão táp Sa mạc". Liên tục trong 6 tuần, máy bay tấn công F-117 của Mỹ dội bom thủ đô Baghdad. Đêm nào cũng vậy, máy bay Không quân Mỹ nhẹ nhàng vượt qua mọi hàng rào phòng không Iraq, không kích các mục tiêu cần thiết rồi trở về căn cứ an toàn. Phó Tư lệnh Không quân Mỹ John Welch lưu ý: "Công nghệ tàng hình đưa chúng ta trở lại với nguyên tắc cơ bản của chiến tranh, gọi là bất ngờ". Trong một thời gian, F-117 nổi tiếng không kém gì các thương hiệu Cadillac hay Coca-Cola của Mỹ.

Cái giá của tàng hình

Các chuyên gia không sử dụng thuật ngữ "vô hình" trong việc ứng dụng công nghệ tàng hình. Không thể sử dụng các phương tiện hiện đại để biến máy bay hay tên lửa thành vô hình. Chỉ có thể giảm khả năng phát hiện các phương tiện này trên màn hình rađa. Đây là gót chân Asin đầu tiên của máy bay tàng hình: chúng vẫn có thể nhìn thấy bằng mắt thường từ người sử dụng các hệ thống phòng không vác vai (MANPAD) tầm ngắn. Và tên lửa của hệ thống này, trang bị đầu dẫn đường bằng sóng vô tuyến, vẫn có thể "thấy" máy bay. MANPAD hiện đại sử dụng kết hợp cả công nghệ quang học, hồng ngoại, lade và ở đây công nghệ tàng hình bị vô hiệu hóa. Một yếu tố khác là mong muốn bắn hạ máy bay địch khi nó đang bay tới, chứ không phải khi nó đã bay trên đầu.

Máy bay tàng hình F-117 Night Hawk.

Dành cho mục đích này có các rađa cảnh báo sớm. Nếu không tính tới hệ thống phòng thủ tên lửa, rađa tầm trung của Mỹ có thể phát hiện máy bay ở khoảng cách 300 km. Công nghệ tàng hình có thể giảm bớt khoảng cách phát hiện này song với cái giá như thế nào?

Để phát tán sóng rađa, các góc cạnh trên máy bay được uốn phẳng. Thiết kế này gọi là facet. Tại đây, người ta thay kim loại bằng vật liệu cácbon và sử dụng vật liệu có thể hấp thụ sóng rađiô. Để giấu các máy nén của động cơ - một trong những chi tiết kim loại dễ phát hiện nhất trên máy bay - trước các máy nén này, người ta đặt các thiết bị khuếch tán đặc biệt để loại bỏ tín hiệu rađa.

Các mũi phẳng tạo ra dải lửa dài để giảm khả năng nhận biết trong dải hồng ngoại. Để tàng hình tốt hơn cho dòng khí động học, người ta bổ sung thêm các ống hút khí làm mát. Đuôi máy bay thông thường được thay thế bằng đuôi "bướm" hình chữ V để rađa khó phát hiện. Ngay cả tựa ghế ngồi phi công cũng được gấp nếp để tản sóng rađa.

Hệ thống tên lửa phòng không S-125 Pechora.

Kết quả là ta có chiếc máy bay tàng hình với các tính năng chiến đấu không cao. Nó không thể mang nhiều vũ khí vì mọi vũ khí phải được giấu trong thân. Tốc độ và tầm hoạt động của máy bay bị hạn chế. Rốt cục, phải rất thận trọng khi sử dụng rađa trên máy bay vì đây là nguồn phát sóng dễ bị phát hiện.

Máy bay tàng hình vẫn còn 2 yếu điểm là giá thành cao. Máy bay ném bom B-2 Spirit của Mỹ là máy bay đắt nhất trong lịch sử, mỗi chiếc có giá hơn 1,5 tỷ USD và mặc dù vậy nó vẫn bị hạ gục.

Hạ gục tàng hình

Ngày 27.3.1999, trong cuộc chiến tại Nam Tư, máy bay tàng hình F-117 Night Hawk của Không quân Mỹ đã bị hệ thống tên lửa phòng không cũ kĩ S-125 Pechora hạ gục. Quả tên lửa 5V27D đầu tiên, xuất xưởng tại nhà máy Kirov, đã xé rách cánh máy bay chiến đấu Mỹ, quả tên lửa thứ 2 bắn trúng thân. Phi công Dale Zelko nhảy dù, trốn trong rừng và vài giờ sau được trực thăng cùng lính đặc nhiệm Mỹ giải cứu.

Chỉ huy nhóm xác định mục tiêu của hệ thống S-125, Dragan Matic, kể: "Ngày 24.3, chúng tôi rời căn cứ và di chuyển tới ngoại ô Belgrade, ở làng Shimanovtsy. Ba ngày trôi qua tương đối yên tĩnh... Mục tiêu đặt ra là không rơi vào tầm phát hiện của rađa AWACS đồng hành cùng các máy bay NATO. Chiều 27.3, cả đội chúng tôi bắt đầu trực chiến. Đồng nghiệp phụ trách giám sát phát hiện có tín hiệu mạnh trên màn hình - nguồn tín hiệu di chuyển theo hướng chúng tôi. 5 phút sau, máy vô tuyến trinh sát báo mục tiêu đang tiến lại gần. Tôi nhìn vào màn hình và thấy rõ tín hiệu. Tôi thông báo cho chỉ huy là đã cố định mục tiêu, chúng tôi sẵn sàng phát hỏa. 17 giây sau lệnh "bắn", tên lửa của chúng tôi đã hạ gục mục tiêu.

Matic kế tiếp: "Càng di chuyển nhanh, bộ phận phát hiện máy bay càng có nhiều khả năng sống sót. Trong suốt 3 tháng bị xâm lược, chúng tôi đã đổi chỗ 24 lần. Trên đầu chúng tôi là hệ thống AWACS và vệ tinh Mỹ. 20 phát sóng hay nằm trong tầm ngắm của radar đối phương là bạn đã đi đời. Tên lửa Tomahawk hay bom sẽ bay tới. Chúng tôi âm thầm bắn rồi di chuyển và điều này giúp chúng tôi sống sót. Không ai bị thương dù tiểu đoàn phòng không của tôi có 9 người thiệt mạng".

Chiến sĩ tên lửa Serbia kể rằng tính toán của anh còn hạ F-16 và máy bay ném bom tàng hình B-2. Tuy nhiên các máy bay này lết được tới căn cứ, vì thế không có bằng chứng. Người Mỹ trong một thời gian dài nói rằng chiếc F-117 bị bắn hạ "mất tích" và sau đó đề nghị trả lại. Hiện cabin chiến máy bay tàng hình này được trưng bày tại Bảo tàng hàng không ở Belgrade.

Điểm yếu của công nghệ tàng hình

Có thể nói bất cứ chiếc máy bay nào đều có điểm yếu. Tốc độ và sự linh hoạt, trọng lượng mang và tầm hoạt động, hệ thống phát hiện mục tiêu và bảo vệ trước tên lửa phòng không - để chế tạo một chiếc máy bay, tất cả các yếu tố xung đột này đều quan trọng và được tích hợp trong một tổng thể, vì thế phải hy sinh bớt nhân tố này vì nhân tố kia.

F-117, vì khả năng tàng hình, đã hy sinh nhiều thứ. Được chế tạo theo mô hình "cánh bay", máy bay này không linh hoạt và không đạt tốc độ siêu âm. Night Hawk không có rađa và các hệ thống chiến tranh điện tử. Vì vậy nó dễ bị tấn công từ trên không và dưới mặt đất. Dù sử dụng hệ thống tự động và điều khiển bằng những phi công kinh nghiệm nhất, 6/64 chiếc F-117 được chế tạo đã rơi khi bay huấn luyện.

Do những nhược điểm này và chương trình quảng cáo thất bại, năm 2008, Night Hawk đã bị rút khỏi phiên chế. Nó được thay bằng tiêm kích F-22 và F-35. So sánh khả năng tàng hình của F-35 với tính năng của hệ thống phòng không S-400 Triumph, người đứng đầu trung tâm phân tích Air Power Australia, Carlo Kopp, kết luận máy bay chiến đấu Mỹ có thể dễ dàng bị hệ thống phòng không của Nga bắn hạ.

Công nghệ tàng hình kém hiệu quả hơn trước các rađa hoạt động ở dải X-band (8-12 GHz), và rađa bước sóng siêu ngắn (30 MHz-3 GHz) có thể thấy rõ máy bay tàng hình, giống như các hệ thống rađa chống tàng hình được quân đội Nga đưa vào sử dụng. Những rađa như vậy cũng được trang bị cho tàu chiến của Hải quân Trung Quốc.