Vì đâu chiến tranh lạnh Mỹ - Trung ngày càng xoáy sâu?

Xung đột giữa chính quyền hai nước Mỹ và Trung Quốc đang ngày càng trở nên tồi tệ ở một loạt lĩnh vực, trong đó có quốc phòng, thương mại, công nghệ, truyền thông, ngoại giao.

Căng thẳng giữa Trung Quốc và Mỹ đã leo thang tới các mức độ gay gắt chưa từng có kể từ khi bình thường hóa quan hệ ngoại giao cách đây hơn 4 thập niên. Trong vụ việc mới nhất, chính quyền Tổng thống Donald Trump đã yêu cầu Trung Quốc đóng cửa lãnh sự quán ở Houston.

vi dau chien tranh lanh my trung ngay cang xoay sau

Ảnh: FT

Về quốc phòng, thương mại, công nghệ, nhân quyền cùng nhiều lĩnh vực khác, những hành động và đòn trả đũa của mỗi bên đặc biệt xoáy sâu dưới thời Donald Trump.

"Tôi nghĩ chúng ta đang ở một vòng xoáy dốc đứng nguy hiểm, không phải vô cớ, mà không có những kỹ năng ngoại giao thích hợp nào để kiềm chế", NY Times dẫn bình luận của Orville Schell, Giám đốc Trung tâm Quan hệ Mỹ - Trung thuộc Viện Nghiên cứu chính sách Asia Society. Theo ông, mức độ đối đầu nghiêm trọng "đã nhảy vọt từ những thách thức cụ thể và có thể giải quyết tới một cuộc xung đột của nhiều hệ thống và giá trị".

Craig Allen, Chủ tịch Hội đồng doanh nghiệp Mỹ - Trung, bày tỏ, ông thấy hoảng trước những công kích ngày càng dữ dội từ hai siêu cường. "Nếu chúng ta hét lên với nhau và đóng sầm cửa lại thì thế giới trở thành một nơi rất bất ổn, và các doanh nghiệp không thể nào lập nổi kế hoạch", ông bình luận thêm.

Báo New York Times chỉ ra những yếu tố khiến Mỹ - Trung rơi vào khủng hoảng như vậy:

Đại dịch Covid-19

Tổng thống Trump và các trợ tá của ông tố Trung Quốc làm dịch bệnh lây lan sau khi virus corona được phát hiện đầu tiên ở thành phố Vũ Hán cuối năm ngoái. Họ liên tục dùng ngôn từ chỉ thẳng vào Trung Quốc như virus Vũ Hán, virus Trung Quốc... Ngày 4/7, ông Trump còn tuyên bố Trung Quốc "phải chịu trách nhiệm hoàn toàn".

Chính quyền ông Trump cũng dừng tài trợ và cắt đứt quan hệ với Tổ chức Y tế thế giới (WHO), cáo buộc tổ chức này có nhiều sai sót trong cách thức Trung Quốc xử lý dịch bệnh. Ngày 21/7, Bộ Tư pháp ở Washington cáo buộc các tin tặc Trung Quốc tìm cách đánh cắp thông tin về nghiên cứu vaccine ngừa virus corona của Mỹ.

Về phần mình, Trung Quốc bác bỏ cáo buộc của Mỹ về virus và chỉ trích chính quyền Trump đối phó dịch bệnh một cách kém cỏi. Thậm chí có ý kiến ở Trung Quốc còn đưa ra giả thuyết ngược lại mà không cần có chứng cứ, rằng binh sĩ Mỹ có thể chính là nguồn phát tán virus đầu tiên trong chuyến thăm tới Vũ Hán hồi tháng 10 năm ngoái.

Quan hệ thương mại

Tổng thống Trump thắng cử năm 2016, một phần nhờ các tuyên bố rằng Trung Quốc đang bóc lột quan hệ thương mại với Mỹ bằng cách bán nhiều hơn mua. Khi lên nắm quyền, ông đã áp nhiều đòn thuế trừng phạt lên hàng hóa Trung Quốc và Bắc Kinh cũng trả đũa, dẫn đến một cuộc chiến thương mại kéo dài đã hơn 2 năm qua.

Hai bên "ngừng bắn" hồi tháng 1 bằng việc ký thỏa thuận thương mại giai đoạn 1 nhưng các mức thuế vẫn không được nới lỏng.

Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại hội nghị G20 ở Osaka, Nhật Bản năm ngoái. Ảnh: NY Times

Biển Đông

Chính quyền Trump ngày càng hành động mạnh hơn thách thức các tuyên bố chủ quyền đơn phương của Trung Quốc đối với hầu hết Biển Đông, nơi có nhiều tuyến vận tải mang tính sống còn.

Mới tuần trước, Ngoại trưởng Mike Pompeo miêu tả Trung Quốc là một mối đe dọa an ninh lớn và thẳng thừng tuyên bố hầu hết các yêu sách của Trung Quốc ở Biển Đông là phi pháp.

Cuộc chiến công nghệ

Trung Quốc từ lâu bị chính quyền Washington cáo buộc ăn cắp công nghệ của Mỹ. Nhà Trắng thời Donald Trump leo thang các cáo buộc, bằng cách đưa Huawei vào danh sách đen, gọi tập đoàn công nghệ lớn nhất Trung Quốc này là bình phong cho nỗ lực xâm nhập hạ tầng viễn thông của các nước khác hòng giành lợi thế chiến lược.

Giám đốc tài chính Huawei Mạnh Vãn Châu bị bắt ở Canada hồi tháng 12/2008 theo một trát bắt dẫn độ sang Mỹ vì các tội danh gian lận. Tuần trước, Anh cũng tuyên bố đứng về phía Mỹ khi cấm mạng lưới không dây tốc độ cao của nước này sử dụng các sản phẩm của Huawei.

Trục xuất nhà báo và nhân viên truyền thông

Chính quyền Trump mạnh tay hạn chế số công dân Trung Quốc làm việc cho các hãng thông tấn Trung Quốc ở Mỹ. Bắc Kinh trả đũa bằng cách ra lệnh trục xuất các nhà báo của New York Times, Washington Post và Wall Street Journal, và có nhiều bước đi báo trước những cản trở mạnh hơn đối với sự tiếp cận báo chí Mỹ ở Trung Quốc.

Do lo ngại khả năng các nhà báo tác nghiệp ở Trung Quốc bị hạn chế hơn nữa, New York Times đã chuyển phần lớn trung tâm tin tức chính của tờ báo ở Hong Kong sang Seoul (Hàn Quốc).

Trục xuất sinh viên

Chính quyền ông Trump cũng đang có những bước đi nhằm hủy thị thực của hàng nghìn du học sinh và nghiên cứu sinh Trung Quốc ở Mỹ có quan hệ trực tiếp với các trường dính dáng quân đội Trung Quốc, theo các quan chức biết về kế hoạch này.

Một chính sách như vậy báo hiệu sẽ có thêm những hạn chế giáo dục nữa, và Bắc Kinh có thể trả đũa bằng cách áp đặt lệnh cấm visa đối với người Mỹ.

Hong Kong

Tháng 11 năm ngoái, ông Trump với sự ủng hộ từ lưỡng đảng, đã ký luật có thể trừng phạt các quan chức Trung Quốc nhắm đến các nhà hoạt động dân chủ ở đặc khu hành chính Hong Kong.

Hồi tháng 5, ông Trump tuyên bố đang có những bước đi chấm dứt vị thế thương mại ưu đãi của Hong Kong với Mỹ, sau khi Trung Quốc thông qua luật an ninh đặc khu này. Phía Bắc Kinh đã lên án và thề sẽ đáp trả.