Trước áp lực biến đổi khí hậu, suy giảm tài nguyên và yêu cầu phát triển bền vững, Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn 2050 được Chính phủ xác định là lựa chọn phát triển tất yếu của Việt Nam.
Trọng tâm của chiến lược là chuyển đổi mô hình tăng trưởng dựa trên khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, trong đó ứng dụng công nghệ sạch, phát triển năng lượng tái tạo và thúc đẩy kinh tế tuần hoàn giữ vai trò then chốt.
Cần lời giải từ khoa học, công nghệ
Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh đã được Chính phủ ban hành và từng bước hoàn thiện qua các giai đoạn, thể hiện rõ quyết tâm chuyển đổi mô hình phát triển theo hướng xanh, các bon thấp và bền vững. Từ Chiến lược giai đoạn 2011-2020 (Quyết định số 1393/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ ngày 25-9-2012) đến Chiến lược giai đoạn 2021-2030 (Quyết định số 1658/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ ngày 1-10-2021), yêu cầu xuyên suốt là giảm cường độ phát thải khí nhà kính, sử dụng hiệu quả tài nguyên và năng lượng, gắn tăng trưởng kinh tế với bảo vệ môi trường và nâng cao chất lượng sống của người dân.
Theo định hướng chung, chuyển đổi xanh phải được thực hiện trên phạm vi toàn bộ nền kinh tế, dựa trên nền tảng khoa học và công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Trong đó, ứng dụng công nghệ sạch được coi là giải pháp then chốt nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất, giảm phát thải và hạn chế ô nhiễm môi trường. Việt Nam ưu tiên các công nghệ sản xuất ít phát thải, tiết kiệm năng lượng, từng bước loại bỏ công nghệ lạc hậu; đồng thời thúc đẩy chuyển đổi số, ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong giám sát môi trường, quản lý tài nguyên và dự báo khí hậu.
Song song với đó, phát triển năng lượng tái tạo được xác định là hướng đi tất yếu trong bối cảnh nhiệt điện gây ô nhiễm, thủy điện dần chạm ngưỡng khai thác, còn điện hạt nhân mới ở giai đoạn tái khởi động. Với lợi thế khí hậu nhiệt đới, Việt Nam được định hướng tập trung phát triển điện gió ngoài khơi, điện mặt trời, sinh khối và hydro xanh; xây dựng lưới điện thông minh, tăng cường lưu trữ năng lượng và từng bước hình thành chuỗi cung ứng công nghiệp năng lượng tái tạo trong nước.
Bên cạnh công nghệ sạch và năng lượng tái tạo, kinh tế tuần hoàn là trụ cột quan trọng của tăng trưởng xanh. Mô hình này hướng tới sử dụng hiệu quả tài nguyên, kéo dài vòng đời sản phẩm và giảm thiểu chất thải, thông qua triển khai mô hình 3R (tiết giảm - tái sử dụng - tái chế) trong sản xuất và tiêu dùng. Đây không chỉ là giải pháp môi trường, mà còn mở ra dư địa tăng trưởng mới cho nhiều ngành kinh tế.
Trụ cột tri thức cho tăng trưởng xanh
Với vai trò là cơ quan nghiên cứu khoa học, công nghệ hàng đầu của quốc gia, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam đã và đang chủ động định hướng các chương trình nghiên cứu gắn với các ưu tiên chiến lược của đất nước, đặc biệt trong các lĩnh vực công nghệ sạch, năng lượng tái tạo và kinh tế tuần hoàn.
Theo GS.TS Trần Tuấn Anh, Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, trong bối cảnh Việt Nam cam kết mạnh mẽ đạt phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050, việc đẩy mạnh nghiên cứu và ứng dụng công nghệ sạch, phát triển năng lượng tái tạo và thúc đẩy kinh tế tuần hoàn là yêu cầu cấp thiết, nhằm hướng tới nền kinh tế các bon thấp, phù hợp với xu thế toàn cầu.
Thực tế cho thấy, Viện đã triển khai nhiều chương trình nghiên cứu gắn với thực tiễn phát triển bền vững. Tiêu biểu là mô hình kinh tế tuần hoàn xử lý bùn thải để phát điện và sản xuất phân hữu cơ sinh học trong khuôn khổ Chương trình Tây Nguyên 3. Mô hình này tận dụng bùn thải chăn nuôi để sản xuất khí sinh học, kết hợp phát điện và tạo ra phân bón hữu cơ, góp phần giảm phát thải khí nhà kính, hạn chế ô nhiễm môi trường và hỗ trợ sinh kế cho cộng đồng địa phương.
Bên cạnh đó, Viện cũng đẩy mạnh ứng dụng các công nghệ số, như: Hệ thống thông tin địa lý (GIS), Internet vạn vật (IoT) và đặc biệt là công nghệ viễn thám trong quản lý tài nguyên, môi trường và phát triển đô thị xanh. Các kết quả nghiên cứu viễn thám đã được ứng dụng trong giám sát không gian xanh đô thị, theo dõi biến động cây xanh, mặt nước và sử dụng đất, qua đó cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quy hoạch và quản lý đô thị theo hướng bền vững. Trong lĩnh vực năng lượng tái tạo, Viện tập trung nghiên cứu công nghệ điện gió ngoài khơi, vật liệu quang điện và các giải pháp pin thế hệ mới có hiệu suất cao, an toàn và thân thiện môi trường...
Trong bối cảnh Việt Nam kiên định mục tiêu phát triển bền vững, tăng trưởng xanh không còn là lựa chọn triển khai hay không, mà là con đường tất yếu. Các mục tiêu tăng trưởng xanh đang từng bước được hiện thực hóa, tạo nền tảng cho nền kinh tế xanh, bền vững và có khả năng chống chịu cao trong tương lai.
