Những thăng trầm trong quan hệ Nga - Israel

Nga là nước ủng hộ Israel từ ngày đầu lập quốc nhưng quan hệ hai bên trải qua nhiều căng thẳng vì các vấn đề ở Trung Đông.

nhung thang tram trong quan he nga israel

Tổng thống Nga Putin (trái) và Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu trong cuộc gặp ở Jerusalem năm 2014. Ảnh: Reuters.

Quan hệ giữa Nga và Israel trở thành tâm điểm chú ý khi Nga đổ lỗi cho Israel về vụ máy bay nước này bị phòng không Syria bắn rơi vào tuần trước.

Liên Xô là một trong những quốc gia đầu tiên công nhận Nhà nước Israel khi nước này thành lập tháng 5/1948. Một năm sau, Moskva bỏ phiếu ủng hộ Israel gia nhập Liên Hợp Quốc. Tuy nhiên, vào tháng 5/1967, Liên Xô cắt quan hệ với Israel trong Chiến tranh Arab - Israel. Moskva tiếp tục cung cấp vũ khí và tài trợ cho các nước Arab trong vài thập niên.

Hai nước nối lại quan hệ vào tháng 8/1986 với cuộc tiếp xúc đầu tiên giữa các phái đoàn lãnh sự Israel và Liên Xô tại Helsinki. Tháng 10/1991, Mikhail Gorbachev tái thiết lập quan hệ ngoại giao với Israel, hai tháng trước khi Liên Xô tan rã.

Thủ tướng Israel Yitzhak Rabin ba năm sau thăm chính thức Moskva, đánh dấu chuyến thăm đầu tiên của một người đứng đầu chính phủ Israel, thể hiện quan hệ song phương đã hoàn toàn bình thường hóa.

Họp bàn

Nga và Israel đã có nhiều cuộc họp bàn liên quan đến căng thẳng ở Trung Đông. Tháng 4/2005, Putin thăm Israel trong khi hai bên đang có bất đồng về việc Nga bán tên lửa phòng không cho Syria. Chương trình hạt nhân của Iran - đối thủ của Israel, đã phủ bóng lên chuyến thăm Moskva đầu tiên của Thủ tướng Israel Ehud Olmert.

Hai nước cũng tìm cách hợp tác trong các lĩnh vực khác. Công ty khí đốt Nga Gazprom tháng 6/2008 công bố ý định chuyển khí đốt cho Israel. Hai năm sau, bộ trưởng quốc phòng Nga và Israel ký kết tại Moskva một thỏa thuận hợp tác quân sự. Thực tế, việc hợp tác đã bắt đầu từ năm 2009 khi Israel bán máy bay không người lái cho Nga.

Tuy nhiên, Israel vẫn thường xuyên bày tỏ lo ngại về việc Nga bán vũ khí cho các nước đối thủ trong khu vực, đặc biệt là Iran và Syria. Hai bên gần đây đẩy mạnh liên lạc. Putin và Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu đã họp ba lần kể từ đầu năm 2018.

Cơ chế phối hợp tại Syria

Israel kể từ năm 2013 thường xuyên tiến hành các cuộc tấn công chống lại chính phủ Syria và các đồng minh của họ là lực lượng Hezbollah của Lebanon và Iran. Mục tiêu chiến lược của nước này là ngăn chặn Iran củng cố lực lượng và hiện diện quân sự lâu dài trên lãnh thổ Syria.

Tháng 9/2015, Netanyahu gặp Putin ở Moskva. Hai nước nhất trí về cơ chế phối hợp hành động quân sự tại Syria, để tránh "sự hiểu lầm" giữa các lực lượng. Ngày 30/9 năm này, không quân Nga bắt đầu chiến dịch không kích để hậu thuẫn cho Tổng thống Syria Bashar al-Assad chống lại phiến quân. Một tháng sau, Nga cho biết đường dây nóng đã được thiết lập với Israel để đảm bảo không có xung đột giữa không quân hai bên.

Máy bay Nga rơi

Tuy nhiên, quan hệ giữa hai nước căng thẳng vì phòng không Syria ngày 17/9 bắn nhầm máy bay quân sự Ilyushin Il-20 của Nga trên Địa Trung Hải, khi Israel đang tiến hành một cuộc tấn công vào cơ sở quân đội Syria.

Một ngày sau, Netanyahu điện đàm chia buồn với Putin. Tổng thống Nga nói rằng đây là hậu quả của "một chuỗi sự kiện bất ngờ đầy thảm kịch", hàm ý muốn dịu giọng với Israel về việc này.

Tuy nhiên, quân đội Nga cuối tuần qua đổ lỗi hoàn toàn cho Israel. Bộ Quốc phòng Nga cho rằng kết quả điều tra của họ mâu thuẫn với thông tin do Israel cung cấp, cáo buộc tiêm kích F-16 của Israel đã cố tình dùng máy bay Nga làm lá chắn. Một ngày sau, Moskva cho công bố kế hoạch cung cấp cho quân đội Syria hệ thống phòng không S-300 mới.

"Việc giao S-300 vào tay những người Syria thiếu chuyên nghiệp trước hết sẽ làm gia tăng rủi ro với chính Nga, sau đó là tới Israel, liên minh do Mỹ dẫn đầu và cả hàng không dân dụng", Amos Yadlin, cựu quan chức tình báo Israel viết trên Twitter.

Tuy nhiên, François Heisbourg, nhà phân tích quốc phòng người Pháp, đoán rằng S-300 sẽ do người Nga điều hành chứ không phải người Syria.

"Người Nga là những người cẩn thận và đã có dàn xếp với Israel", ông nói. "Về cơ bản, thỏa thuận đó là Israel thông báo trước cho Nga nếu muốn đánh bom mục tiêu Iran hoặc Hezbollah ở Syria để Nga không bắn họ, nhưng đừng vượt quá mục tiêu đó".

Hệ thông tên lửa "không phải là yếu tố thay đổi cục diện trừ khi Israel muốn làm vậy. Tôi cho rằng họ không muốn thế", Heisbourg nói.