Không chỉ là khói bụi, ô nhiễm còn len lỏi vào nước, đất, ánh sáng và cả cơ thể người – khiến việc xác định quốc gia ô nhiễm nhất trở nên phức tạp hơn bao giờ hết.
Khi nhắc đến ô nhiễm, nhiều người hình dung ngay những thành phố mù mịt khói bụi. Nhưng thực tế, ô nhiễm không chỉ là không khí. Nó bao gồm nước, đất, tiếng ồn, ánh sáng, thậm chí cả vi nhựa trong cơ thể người. Vì vậy, để trả lời câu hỏi “quốc gia nào ô nhiễm nhất?”, chúng ta cần nhìn từ nhiều góc độ: Nguồn gây ô nhiễm và tác động của nó đến sức khỏe, kinh tế và xã hội.
(Nguồn: Getty Images)
Không khí, nước, đất: Những mặt trận ô nhiễm khốc liệt
Không khí là thứ chúng ta hít thở mỗi ngày, nhưng cũng là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu. Các quốc gia như Bangladesh, Pakistan, Ấn Độ thường xuyên đứng đầu về nồng độ bụi mịn PM2.5, vượt chuẩn WHO hơn 10 lần.
Theo WHO, 99% dân số toàn cầu đang hít thở không khí vượt ngưỡng an toàn, phơi nhiễm với bụi mịn, NO₂ và ozone tầng thấp. “Ô nhiễm không khí là một trong những vấn đề sức khỏe cộng đồng và môi trường nghiêm trọng nhất, đe dọa trực tiếp đến sự an toàn của con người và hành tinh,” Tiến sĩ Maria Neira, Giám đốc Bộ phận Môi trường, Biến đổi khí hậu và Sức khỏe của WHO, nhấn mạnh.
10 thành phố có mức ô nhiễm không khí cao nhất ở thời điểm hiện tại, ghi nhận vào tháng 10/2025. (Nguồn: AQI)
Nếu không khí là thứ chúng ta hít thở, thì nước là thứ chúng ta uống. Nhưng hàng tỷ người trên thế giới vẫn chưa được tiếp cận nguồn nước sạch. Nguyên nhân chính là xả thải công nghiệp, nông nghiệp và nước thải sinh hoạt chưa xử lý. Ở Indonesia, hơn 200 triệu người thiếu nước sạch, trong khi Bangladesh có tới 1,2 triệu người phải dùng nước ô nhiễm. Theo nghiên cứu đăng trên The Lancet Planetary Health, ô nhiễm nước gây ra khoảng 1,36 triệu ca tử vong mỗi năm, chủ yếu ở các quốc gia thu nhập thấp và trung bình.
Đất cũng không nằm ngoài vòng xoáy ô nhiễm. Báo cáo của UNEP và FAO cảnh báo: “Ô nhiễm đất là một quá trình suy thoái hóa học, làm mất đi đất màu mỡ, đe dọa an ninh lương thực toàn cầu và sức khỏe con người.” Khi đất bị nhiễm kim loại nặng và hóa chất, những chất độc này có thể tồn tại hàng chục năm, len lỏi vào nguồn nước và chuỗi thực phẩm.
Tác động vượt xa môi trường: Sức khỏe, kinh tế và xã hội
Ô nhiễm không chỉ là vấn đề môi trường, mà còn là khủng hoảng sức khỏe và phát triển. Theo Ủy ban của The Lancet về Ô nhiễm và Sức khỏe, “Ô nhiễm là nguyên nhân gây ra 9 triệu ca tử vong vào năm 2019 – tương đương một trong sáu ca tử vong trên toàn cầu. Riêng ô nhiễm không khí chiếm gần 75% số này.” Tiến sĩ Philip Landrigan, đồng tác giả báo cáo, nhấn mạnh: “Ô nhiễm vẫn là mối đe dọa hiện hữu lớn nhất đối với sức khỏe con người và hành tinh, đe dọa tính bền vững của xã hội hiện đại.”
Tác động kinh tế cũng không kém phần nghiêm trọng. Ô nhiễm làm giảm năng suất lao động, tăng chi phí y tế và gây thiệt hại hàng nghìn tỷ USD mỗi năm. Steven Stone, Phó Giám đốc UNEP, khẳng định: “Không khí trong lành là nền tảng cho sức khỏe con người, cộng đồng bền vững, nền kinh tế mạnh và một hành tinh khỏe mạnh.”
Các nhà máy là một trong những nguồn gây ô nhiễm không khí. (Nguồn: Getty Images)
Không có một quốc gia nào ô nhiễm nhất ở mọi khía cạnh. Nếu xét về không khí, Bangladesh và Pakistan thường đứng đầu. Nếu xét về nước, nhiều quốc gia Đông Nam Á đáng báo động. Nếu xét về đất, các nền kinh tế đang phát triển chịu áp lực lớn nhất.
Việt Nam hiện đang xếp thứ 23 trong bảng xếp hạng ô nhiễm không khí toàn cầu năm 2024. Dù không nằm trong nhóm ô nhiễm nghiêm trọng nhất, chúng ta cũng không đứng ngoài cuộc. Mỗi hành động nhỏ – từ giảm sử dụng nhựa, trồng cây xanh đến lựa chọn phương tiện di chuyển thân thiện – đều góp phần bảo vệ môi trường và tương lai chung của tất cả chúng ta.
