Tái hiện Tết Đoan Ngọ truyền thống ở Hoàng Thành Thăng Long

Theo PGS.TS Trần Đức Cường- Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam, Tết Đoan Ngọ hay còn được gọi là tết Đoan Dương, thường được tổ chức vào giờ Ngọ, ngày mùng 5 tháng 5 Âm lịch hằng năm.

Đây là một ngày tết truyền thống của một số quốc gia Đông Á gồm Việt Nam, Triều Tiên, Đài Loan, Nhật Bản và Trung Quốc... Trong văn hóa cổ truyền Việt Nam, Đoan Ngọ được xem là một trong những dịp lễ tết quan trọng bậc nhất.

“Đoan” có nghĩa là mở đầu, “Ngọ” là khoảng thời gian từ 11 giờ đến 13 giờ, ăn tết Đoan Ngọ là ăn vào buổi trưa. Đoan Ngọ là lúc mặt trời ở gần trái đất nhất. Ở Việt Nam, tết Đoan Ngọ còn được gọi là “tết giết sâu bọ”. Hiểu đơn giản, đây chính là ngày phát động bắt sâu bọ, tiêu diệt bớt các loài sâu bệnh gây hại cho cây trồng.

Ở Việt Nam, trong cung đình, Tết Đoan Ngọ là lễ thường triều, hoàng đế/nhà vua chịu mệnh trời thực hiện một số nghi lễ như cúng tế các tiên đế, báo hiếu bậc sinh thành, ban yến và ban quạt cho văn võ bá quan, với mong ước ban phúc lành, ban sức khỏe, bình an cho muôn nhà. Tết được các vương triều tổ chức trang trọng với những lễ nghi mang tính cung đình.

Các nguồn sử liệu cho biết, dưới thời Lê Trung Hưng, tết cũng là dịp để nhà vua, hoàng tộc sửa soạn lễ phẩm dâng tiến lên tổ tiên và các bậc sinh thành. Lễ tế tự ở nhà Thái miếu hoàn tất, thì cũng là lúc xa giá nhà vua chính thức lên điện thiết triều. Với nghi thức thường triều, tại điện Cần Chánh, hoàng thân cùng các quan văn võ từ bậc tam phẩm đều được tham dự. Nhà vua uy nghi ngự trên ngai rồng, bề tôi vui mừng chúc tụng.

Ngoài dân gian, Tết Đoan Ngọ cũng có những phong tục hết sức độc đáo như dâng cúng sản vật của mùa hạ lên ông bà tổ tiên, dùng thức ăn để “diệt sâu bọ” trong người, hái lá làm thuốc nam vào giờ ngọ, đeo bùa và chỉ ngũ sắc, dùng lá nhuộm móng tay móng chân, mặc áo dấu, bôi rượu hùng hoàng cho trẻ con, treo con giáp tết từ ngải cứu, khảo cây,... Những phong tục này chính là những kinh nghiệm dân gian có nguồn gốc liên quan trực tiếp đến nông nghiệp và thời tiết.

Việt Nam là xứ nóng, tháng 5 lại là mùa nóng càng tạo điều kiện cho các loài sâu bọ, vi trùng phát triển làm hại mùa màng và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe con người. Vì thế, con người phải tìm cách chống lại cái nóng và phòng dịch bệnh thông qua các món ăn, thức uống, đồ dùng. Phong tục tốt đẹp này đã đi vào kho tàng văn học Việt Nam.

Ngay từ thế kỉ 15, bài thơ Đoan Ngọ của Phạm Dữ Nhuật mô tả khá chi tiết “Mâm đầy bánh gói hương thơm ngát. Tay vấn bùa thiêng sắc mới tươi. Cắt rễ xương bồ, vấn ngải chơi”. Sách Hà Nội địa dư chép “tết Đoan Dương bó lá ngải, nhuộm móng tay, buộc chỉ cổ tay”, sách An Nam phong tục cũng ghi: “Mùng năm tháng năm là tết Đoan Dương. Ngày hôm đó trẻ nhỏ buộc lụa ngũ sắc vào cổ tay, ngoài cửa treo bùa để diệt khí độc…”.

Mâm cỗ Tết Đoan Ngọ

Đặc biệt, vào đầu thế kỉ 20, trong bộ sách Kỹ thuật của người An Nam, Henri Oger cũng đã khắc họa lại một cách rõ nét và chân thực nhất về các phong tục này. Trên mảnh đất kinh kỳ nghìn năm văn hiến, trong 36 phố phường, không phải ngẫu nhiên mà có 3 phố hàng xuất hiện đều có liên quan đến phong tục ngày tết Đoan Ngọ. Phố Hàng Mụn bán bùa ngùa sắc, phố Hàng Quạt bán quạt, phố Thuốc Bắc bán thuốc nam.

“Tết Đoan Ngọ Thăng Long xưa” không chỉ tái hiện lại một phong tục truyền thống ở hoàng cung mà còn tái hiện nghi thức ban quạt. Tết Đoan Ngọ diễn ra đúng vào lúc thời tiết nóng nực, chiếc quạt là vật dụng làm mát vô cùng thiết yếu, nên ngoài ban yến, nhà vua còn tiến hành ban quạt.

Rượu nếp- món ăn không thể thiếu trong dịp Tết Đoan Ngọ

Năm 1527, Đại Việt sử ký toàn thư có chép “Tháng 5, ngày mồng 5, ban quạt”. Quạt được ban cho các hoàng thân, văn võ bá quan, bính lính, nô tì, tiểu giám... Ân điển ban quạt thể hiện sự quan tâm, chăm lo đặc biệt đến thần dân với ý nghĩa nhân văn là ban “Phúc lành, Sức khỏe, Bình an”.

Đến với Hoàng Thành Thăng Long dịp này, du khách sẽ được tìm hiểu về Tết Đoan Ngọ thông qua các hoạt động trưng bày diễn giải một cách có hệ thống, sinh động và chân thực với các phỏng dựng không gian cung đình trầm mặc cung kính, thiên tử uy nghi ngự trên ngai rồng thiết triều, đề thơ lên quạt và truyền ban thưởng quạt cho các quan.

Chiếc quạt tuy là vật dụng nhỏ bé nhưng lại có giá trị sử dụng cao và hàm chứa trong mình biết bao giá trị văn hóa, lịch sử. Vì thế, không gian trưng bày tiếp tục được tạo điểm nhấn bởi bộ sưu tập quạt mang phong cách quạt the đặc sắc của gia đình nghệ nhân Lân Tuyết. Đây là một dòng quạt quý, cao cấp thường dành cho các tầng lớp vua chúa, quan lại, quí tộc xưa. Để làm ra được chiếc quạt the này phải là một người nghệ nhân tài hoa. Quạt không chỉ đơn thuần là vật để làm mát, để che mưa che nắng... mà nay chiếc quạt còn là một tác phẩm nghệ thuật.

Nghi lễ Ban quạt được

Ngoài ra, khu trưng bày tết Đoan Ngọ truyền thống thường niên với những phong tục độc đáo của người dân kinh thành Thăng Long xưa như tục đeo túi thơm, buộc chỉ ngũ sắc, bôi hùng hoàng cho trẻ em, tục hái lá thuốc vào giờ Ngọ, tục kết ngải hình con giáp,... vẫn được duy trì thông qua việc tái hiện hình ảnh thu nhỏ của phố Hàng Quạt, Hàng Mụn, Hàng Thuốc.

https://www.anninhthudo.vn/tai-hien-tet-doan-ngo-truyen-thong-o-hoang-thanh-thang-long-post543483.antdhttps://www.anninhthudo.vn/tai-hien-tet-doan-ngo-truyen-thong-o-hoang-thanh-thang-long-post543483.antd