Bộ Tài chính đang nghiên cứu các ý kiến góp ý cho phương án tăng thuế tiêu thụ (TTĐB) đặc biệt với thuốc lá, vốn là một trong những nội dung chính của dự án xây dựng Luật thuế TTĐB (sửa đổi). Theo các chuyên gia, hiện có 5 mục tiêu cần hướng đến khi sửa đổi thuế TTĐB đối với sản phẩm thuốc lá ở giai đoạn này.
Tăng thu ngân sách bền vững
Phần lớn các sản phẩm thuốc lá Việt Nam là ở phân khúc trung bình và thấp, chiếm khoảng 80,2%. Phân khúc cận cao cấp và cao cấp chiếm tỷ trọng rất nhỏ tương ứng khoảng 13,5% và 6,3% thị trường. Sản phẩm thuốc lá ở phân khúc trung bình và thấp có mức giá từ 7.000 - 10.000 đồng/bao, dẫn đến giá thuốc lá tại Việt Nam ở mức rất thấp so với thế giới.
Do đó, tỷ trọng thuế tuyệt đối trong chính sách thuế mới được kỳ vọng tăng từ từ qua các năm, làm tăng giá bán lẻ thuốc lá, góp phần định hướng sản xuất, tiêu dùng của xã hội, tăng nguồn thu bền vững cho ngân sách. Tuy nhiên, điều này chỉ có thể đạt được khi các doanh nghiệp được đảm bảo được một môi trường sản xuất kinh doanh ổn định, thuận lợi, dự báo trước được, phù hợp với thông lệ quốc tế và hài hòa lợi ích của Nhà nước, người dân và doanh nghiệp. Các doanh nghiệp hợp pháp hoạt động ổn định, tăng trưởng tốt chính là điều kiện nền tảng để tăng thu ngân sách bền vững.
Giảm tỷ lệ hút thuốc lá
Chính sách thuế mới phải hướng đến mục tiêu giảm tỷ lệ hút thuốc lá ở Việt Nam theo Chiến lược quốc gia về phòng chống tác hại của thuốc lá, đóng góp vào mục tiêu bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Để giảm tỷ lệ hút thuốc lá thì cần phải tăng giá thuốc lá.
Việc áp dụng phương pháp tính thuế hỗn hợp, trong đó chú trọng tăng dần thành phần thuế tuyệt đối sẽ đảm bảo cho chính sách thuế TTĐB hiệu quả đối với mục tiêu tăng giá. Khi giá thuốc lá tăng sẽ góp phần định hướng giảm tiêu dùng sản phẩm thuốc lá giá rẻ vốn là sản phẩm tiềm ẩn nhiều nguy cơ, tác hại đến sức khỏe nhanh hơn và có hại hơn so với thuốc lá có giá cao cấp. Thuốc lá ngày càng tăng giá thông qua phương thức tăng thuế tuyệt đối cũng sẽ giúp hạn chế sự tiếp cận đối tượng hút thuốc mới là giới trẻ mà phần lớn chỉ có khả năng chi trả cho dòng sản phẩm giá thấp.
“Ở giai đoạn hiện nay, Việt Nam có thể chuyển sang hệ thống thuế hỗn hợp, sau đó tăng dần thành phần tuyệt đối và giảm dần thành phần tương đối. Trong tương lai, khi phù hợp sẽ chuyển sang hệ thống thuế tuyệt đối đơn bậc”, bà Đinh Thị Quỳnh Vân, Tổng Giám đốc Công ty PwC Việt Nam phân tích.
Nâng cao chất lượng sản phẩm
Theo các chuyên gia, phương pháp tính thuế theo thuế tỷ lệ tính trên giá xuất xưởng hiện nay có nhiều hạn chế, như tăng khoảng cách về giá giữa các dòng sản phẩm thuốc lá, không khuyến khích đầu tư và nâng cao chất lượng để giảm chi phí thuế, giảm giá bán, khó xác định giá thực của sản phẩm để tính thuế… Trong khi đó, phương pháp tính thuế tuyệt đối sẽ khuyến khích nhà sản xuất liên tục đầu tư, nâng cao chất lượng sản phẩm.
Chính vì vậy, phương thức áp dụng kết hợp giữa thuế suất theo tỷ lệ và mức thuế tuyệt đối (thuế hỗn hợp) đối với mặt hàng thuốc là hướng đi đúng đắn, đang nhận được sự đánh giá cao của các tổ chức quốc tế, đồng thuận cao trong xã hội cũng như phù hợp với xu hướng thế giới.
“Nhược điểm lớn nhất của hệ thống thuế tương đối là khó dự đoán nguồn thu ngân sách và gây khó khăn cho công tác quản lý khi thuốc lá lậu có nguy cơ gia tăng không thúc đẩy nhà sản xuất đầu tư, nâng cao chất lượng sản phẩm và giá thành vì gánh nặng thuế sẽ tăng theo hiệu ứng số nhân của cơ cấu thuế. Do đó, mục tiêu hướng người tiêu dùng đến các sản phẩm có chất lượng cao hơn sẽ khó lòng đạt được”, bà Vân nhận định.
Kiểm soát thuốc lá nhập lậu
Tổng sản lượng của ngành thuốc lá hợp pháp khoảng 80 tỷ điếu, chiếm thị phần khoảng 85,8%. Trong khi đó, thuốc lá lậu hiện chiếm tới 14,2% thị trường, tương ứng với 13,2 tỷ điếu. Thất thu thuế do thuốc lá lậu ước tính khoảng 7.000 tỷ/năm.
Dù có những nỗ lực rất lớn từ các Bộ ngành và Chính phủ, tình hình buôn lậu vẫn chưa được cải thiện do Việt Nam có đường biên giới dài với các quốc gia láng giềng với những phức tạp đặc thù về cư trú và địa hình. Vì vậy, cần xem xét, không nên tăng thuế đột ngột vì như vậy giá bán lẻ thuốc lá hợp pháp đột ngột tăng cao... Buôn lậu tăng sẽ làm giảm sản xuất và tiêu dùng hợp pháp, từ đó giảm số thu thuế. Ngoài ra, vòng xoáy tăng thuế - tăng giá có thể sẽ thúc đẩy người hút chuyển sang các loại thuốc giá rẻ ảnh hưởng sức khỏe nằm ngoài tầm kiểm soát chất lượng của nhà nước… Do đó, việc điều chỉnh tăng thuế phải tránh gây sốc cho thị trường, chú trọng tỷ lệ tuyệt đối tăng dần đều qua các năm để định hướng thị trường, tăng chất lượng sản phẩm, bên cạnh việc quyết liệt thúc đẩy các giải pháp phi thuế như tăng cường công tác chống buôn lậu, nhất là trên biên giới vùng Đồng bằng sông Cửu Long.
Giảm tác động tiêu cực đến xã hội
Theo các chuyên gia, việc tăng thuế cần thực hiện một cách thận trọng và có lộ trình hợp lý phù hợp với bối cảnh kinh tế, xã hội để hỗ trợ tốt nhất cho các mục tiêu mà Chính phủ đề ra, đồng thời giảm thiểu các tác động tiêu cực tới ngành thuốc lá, thị trường thuốc lá hợp pháp cũng như tất cả người lao động tham gia vào chuỗi cung ứng.
Bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội Tư vấn thuế Việt Nam (VTCA) cho rằng việc tăng thuế đối với mặt hàng thuốc lá nên có lộ trình để các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh có thể điều chỉnh, sắp xếp bố trí hoạt động sản xuất kinh doanh, vừa đảm bảo vừa ổn định sản xuất, vừa đóng góp nguồn thu cho ngân sách Nhà nước, vừa hạn chế thuốc lá lậu, tránh thất thu thuế, đồng thời góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Lộ trình này cần cân nhắc cả về thời gian và mức thuế điều tiết.
“Chúng tôi ủng hộ phương án tăng thuế theo lộ trình, theo đó, trong năm đầu tiên, bên cạnh thuế suất 75% bổ sung thêm thuế tuyệt đối ở mức 500 đồng/bao. Tiếp đến nâng dần theo lộ trình 500 đồng/bao mỗi năm”, bà Cúc phân tích.
Cụ thể, tăng thuế TTĐB cần lộ trình hợp lý từ 2025 để tránh tác động môi trường - xã hội như nông dân bị thu hẹp vùng trồng, khi sản lượng sản xuất của các công ty lớn sụt giảm, các công ty sẽ không thể hỗ trợ người trồng thuốc lá một cách tích cực như trước đây. Điều này sẽ ảnh hưởng đến chuỗi cung ứng và ảnh hưởng đến sinh kế, thu nhập của người trồng thuốc lá lẫn công nhân.
