Thập niên 20 - 30 thế kỷ trước, phố cổ Hà Nội nức tiếng gần xa với 4 giai nhân được ví như Tây Thi, có người cả đời ấm êm, có người lại hồng nhan bạc mệnh.
Tên tuổi 4 tuyệt sắc giai nhân phố cổ Hà Nội thập niên 1920 - 1930 trở thành huyền thoại, được người đời tôn vinh là "Hà thành tứ mỹ", gồm cô Phượng Hàng Ngang, cô Síu Cột Cờ, cô Nga Hàng Gai và cô Bính Hàng Đẫy. Họ xuất thân từ những gia đình danh giá, giàu có bậc nhất khu phố cổ nên có vẻ đẹp đài các và phong thái khiến bao người ngưỡng mộ.
Cô Bính phố Hàng Đẫy
Trong số "tứ mỹ", cô Bính Hàng Đẫy (tên thật là Đỗ Thị Bính, sinh năm 1915) là người được lịch sử và giai thoại ghi nhận có cuộc đời viên mãn nhất. Cô là con gái của nhà tư sản Đỗ Lợi, chủ thầu khoán tiếng tăm, sở hữu ngôi nhà số 37 Hàng Đẫy (nay là 67 Nguyễn Thái Học, phường Văn Miếu).
Cô Bính nổi tiếng với vẻ đẹp đài các, làn da trắng ngần, đôi mắt bồ câu và vóc dáng mảnh dẻ. Điều đặc biệt là phong cách của cô: Dù xinh đẹp tuyệt trần, cô lại có thói quen mặc áo dài màu đen hoặc các màu trầm, toát lên sự thanh lịch, bí ẩn và quý phái đặc trưng của giới thượng lưu Hà Nội lúc bấy giờ. Nhiều người đánh giá cô là người có phong thái Tràng An chuẩn mực nhất.
Bức ảnh chân dung hiếm hoi của giai nhân Đỗ Thị Bính mà con cháu còn lưu giữ.
Cô Bính được cho là nàng thơ bí ẩn, là mối tình trong mộng của thi sĩ nổi tiếng Nguyễn Nhược Pháp (qua đời vào năm 1939). Những năm 1930, vô số công tử Hà thành khao khát được cô đoái hoài.
Cô Bính Hàng Đẫy kết hôn khoảng năm 1940 với kỹ sư Bùi Tường Viên, người vừa du học Pháp trở về. Cuộc hôn nhân môn đăng hộ đối này được đánh giá là hạnh phúc, bền vững. Giai nhân phố cổ sống thọ, qua đời năm 1992 ở tuổi 77. Cuộc đời giai nhân này là minh chứng hiếm hoi cho việc hồng nhan không nhất thiết phải bạc phận.
Cô Phượng phố Hàng Ngang
Trái ngược với cô Bính Hàng Đẫy, số phận của cô Phượng Hàng Ngang, tên thật là Vương Thị Phượng, lại nhuốm màu bi thương. Cô là con gái của thương gia buôn bán tơ lụa giàu có Vương Toàn Thắng ở Hàng Ngang, nổi tiếng với vẻ đẹp khuynh thành và tài năng cầm kỳ thi họa. Được người đời gọi là "nàng Tây Thi phố cổ", cô Phượng Hàng Ngang là nguồn cảm hứng cho nhiều nhà văn, nhà thơ lúc bấy giờ.
Dù "ngậm thìa vàng lớn lên", cô Phượng không hạnh phúc trong tình duyên. Cô phải chấp nhận cuộc hôn nhân sắp đặt với A Đẩu, cháu trai một nhà tư sản lớn. Cuộc sống vợ chồng không hạnh phúc trong khi tâm hồn luôn lãng mạn, cô đi đến quyết định táo bạo là bỏ nhà theo tiếng gọi tình yêu với nhà báo Hoàng Tích Chu vào khoảng năm 1927. Sự kiện này từng gây chấn động cả giới thượng lưu Hà thành.
Giai nhân Vương Thị Phượng có cuộc đời bi thảm.
Sau đó, cuộc sống lưu lạc, cơ cực đưa đẩy cô vào con đường tăm tối, đau khổ. Người đẹp qua đời trong bệnh viện Bạch Mai. Cái kết bi thảm này khiến cô thành biểu tượng hồng nhan bạc mệnh, được người Hà Nội thương tiếc ví như "nàng Kiều" tái thế. Tấm bia mộ đơn sơ của cô ghi dòng chữ: "Mộ người bạc mệnh Vương Thị Phượng".
Cô Síu phố Cột Cờ
Cô Síu phố Cột Cờ (đường Điện Biên Phủ, phường Điện Biên Phủ ngày nay) là con gái của nhà văn Lý Ngọc Hưng, người cũng nổi tiếng trong giới văn hóa Hà Nội. Cô được coi là người tài sắc vẹn toàn nhất trong "Hà thành tứ mỹ". Vẻ đẹp của cô Síu mang nét cổ điển, dịu dàng, khuê các đúng chất phố cổ.
Cô Síu là đối tượng theo đuổi của rất nhiều công tử và tài tử, văn nhân thời bấy giờ. Tuy nhiên, số phận của cô lại trở thành bí ẩn. Sau những biến cố lớn của đất nước, đặc biệt là sau năm 1945 và năm 1954, cô Síu gần như biến mất, người đời thương nhớ nhưng bị mất dấu giai nhân này. Không có ghi chép hay lời kể về việc cô đi đâu, sống ra sao hay đã sớm khuất bóng. Điều này càng làm tăng thêm sự bí ẩn và nỗi tiếc nuối về một tuyệt sắc giai nhân mà cuộc đời đã lặn vào dòng chảy của thời cuộc.
Cô Síu Cột Cờ (ngoài cùng bên trái) có cuộc đời bí ẩn, ít được ghi lại.
Cô Nga phố Hàng Gai
Cũng nằm trong danh sách "Hà thành tứ mỹ" lừng danh suốt thập niên 1930, cô Nga phố Hàng Gai (một trong những con phố trung tâm, buôn bán tơ lụa sầm uất nhất thời bấy giờ), nổi tiếng với vẻ đẹp rạng ngời, được mô tả là "sắc nước hương trời".
Giống như cô Síu Cột Cờ, dù nhan sắc được xưng tụng là huyền thoại, những thông tin về cô cũng dần biến mất sau năm 1945. Những biến đổi lớn của thời cuộc và chiến tranh đã cuốn trôi đi những dấu vết cuộc đời của giai nhân này.
