Những người dễ bị thôi miên thường là những người có khả năng tập trung cao, trí tưởng tượng phong phú và sẵn sàng hợp tác.
Thôi miên (hypnosis) là một trạng thái ý thức đặc biệt, nằm giữa tỉnh táo và ngủ. Trong trạng thái này, người bị thôi miên tập trung cao độ vào lời nói hoặc hành động của người thôi miên, đồng thời giảm khả năng phản ứng với các kích thích xung quanh. Não bộ không “ngủ”, nhưng hoạt động theo cách khác: bán cầu não lý trí lùi lại, nhường chỗ cho tiềm thức lên tiếng.
Theo Hiệp hội Tâm lý học Hoa Kỳ (APA), thôi miên là “một trạng thái chú tâm tăng cường và khả năng gợi ý cao”. Người bị thôi miên không mất kiểm soát hoàn toàn, mà vẫn có ý thức ở mức độ nhất định. Họ chỉ dễ tiếp thu chỉ dẫn hơn – ví dụ như gợi ý “bạn đang cảm thấy thư giãn”, “cánh tay bạn nhẹ như bông”, hay “hãy nhớ lại một ký ức cụ thể”.
Chính vì thế, thôi miên đã trở thành công cụ trị liệu tâm lý hiệu quả trong nhiều lĩnh vực như giảm đau, cai thuốc, điều trị rối loạn lo âu, ám ảnh hay mất ngủ.
Những ai dễ bị thôi miên?
Theo nhiều nghiên cứu, chỉ khoảng 10–15% dân số được xem là “rất dễ bị thôi miên”, trong khi 20% hầu như không thể bị thôi miên, còn lại nằm ở mức độ trung bình. Sự khác biệt này không phụ thuộc vào giới tính hay trí thông minh, mà liên quan chặt chẽ đến đặc điểm tâm lý và khả năng tưởng tượng.
Những người dễ bị thôi miên thường là những người có khả năng tập trung cao, trí tưởng tượng phong phú và sẵn sàng hợp tác. Tỷ lệ này cao hơn ở trẻ em, khoảng 80-85% trẻ dưới 12 tuổi dễ bị thôi miên do chu trình xử lý của não chưa hoàn chỉnh. Ngược lại, những người có ý chí mạnh, chỉ số thông minh cao và kinh nghiệm xã hội lớn thì khó bị thôi miên hơn.
Những người dễ bị thôi miên thường là những người có khả năng tập trung cao, trí tưởng tượng phong phú và sẵn sàng hợp tác. (Ảnh: Scientist)
Đặc điểm tâm lý của người dễ bị thôi miên gồm:
Khả năng tập trung cao
Thôi miên đòi hỏi người được thôi miên duy trì sự tập trung sâu vào một điểm – có thể là giọng nói, ánh mắt hoặc chuyển động của người thôi miên. Vì vậy, những người có khả năng tập trung tốt, dễ nhập tâm vào một việc nào đó (chẳng hạn như đọc sách, xem phim, nghe nhạc), thường dễ bước vào trạng thái thôi miên hơn.
Họ có xu hướng “quên hết thế giới xung quanh” khi làm việc mình yêu thích, và đó chính là tiền đề của thôi miên: tập trung đến mức tách rời khỏi môi trường thực tại.
Trí tưởng tượng phong phú
Một yếu tố quan trọng khác là khả năng tưởng tượng và hình dung. Trong quá trình thôi miên, người thực hiện thường hướng dẫn bằng những hình ảnh gợi cảm xúc – ví dụ: Bạn đang đi dạo trên bãi biển, cảm nhận làn gió mát thổi qua da… Những người có trí tưởng tượng sống động dễ “nhập vai” vào khung cảnh này, khiến não bộ phản ứng như thể họ thật sự đang trải nghiệm điều đó.
Các nghiên cứu bằng sóng não cho thấy, ở người dễ bị thôi miên, hoạt động ở vùng vỏ não cảm giác và vận động khi tưởng tượng một hành động gần giống như khi họ thực sự làm hành động đó.
Tính cởi mở và sẵn sàng hợp tác
Người dễ bị thôi miên thường cởi mở, ít hoài nghi và tin tưởng người dẫn dắt. Họ không “chống lại” quá trình thôi miên, mà chấp nhận để mình trải nghiệm. Trái lại, nếu người được thôi miên nghi ngờ, căng thẳng hoặc sợ mất kiểm soát, não bộ sẽ tự động kích hoạt cơ chế phòng vệ, khiến thôi miên khó xảy ra.
Do đó, trong các buổi trị liệu, xây dựng niềm tin giữa người thôi miên và người được thôi miên là điều tiên quyết.
Cảm xúc dễ dao động
Những người nhạy cảm, dễ xúc động hoặc dễ đồng cảm với người khác thường cũng dễ bị thôi miên. Lý do là họ có mức độ gắn kết cảm xúc cao, dễ hòa vào cảm xúc của người đối diện. Khi người thôi miên nói với giọng nhẹ nhàng, đều đặn, họ dễ “trôi theo” nhịp điệu ấy, nhanh chóng rơi vào trạng thái nửa tỉnh nửa mê.
Người đang trong trạng thái mệt mỏi hoặc căng thẳng nhẹ
Khi cơ thể và tâm trí mệt mỏi, não bộ có xu hướng chuyển sang trạng thái thụ động, tiếp nhận gợi ý tốt hơn. Nhiều người dễ bị thôi miên nhất khi đang ở giai đoạn “lơ mơ” – nửa tỉnh nửa ngủ, hoặc khi đang thư giãn sâu sau một ngày căng thẳng.
Đó cũng là lý do vì sao nhiều nhà trị liệu sử dụng giọng nói nhẹ nhàng, nhịp điệu chậm và đều – để đưa người nghe vào vùng ranh giới giữa tỉnh và ngủ, nơi thôi miên hoạt động mạnh mẽ nhất.
Tuổi tác và giới tính có ảnh hưởng không?
Một số nghiên cứu cho thấy trẻ em và thanh thiếu niên dễ bị thôi miên hơn người lớn. Ở độ tuổi này, trí tưởng tượng mạnh mẽ và khả năng nhập tâm cao khiến thôi miên trở nên hiệu quả. Khi trưởng thành, con người thường phân tích, hoài nghi và cảnh giác hơn, nên khả năng bị thôi miên giảm đi.
Về giới tính, các nghiên cứu chưa đưa ra kết luận thống nhất. Một số khảo sát cho rằng phụ nữ dễ bị thôi miên hơn do có xu hướng cởi mở về cảm xúc, nhưng yếu tố này còn phụ thuộc nhiều vào tính cách cá nhân hơn là giới tính sinh học.
Não bộ người dễ bị thôi miên hoạt động khác biệt ra sao?
Nhiều nghiên cứu bằng công nghệ chụp cộng hưởng từ (fMRI) đã so sánh não bộ của người nhạy cảm với thôi miên và người gần như miễn nhiễm. Kết quả cho thấy, ở người dễ bị thôi miên, vùng vỏ não trước trán (prefrontal cortex) và vùng vỏ não cảm giác có sự kết nối linh hoạt hơn. Điều này giúp họ dễ “tự điều chỉnh nhận thức” – ví dụ, khi được gợi ý rằng “cánh tay đang nặng dần”, não họ phản ứng y như thể cánh tay thật sự nặng.
Ngoài ra, vùng xử lý xung đột nhận thức (anterior cingulate cortex) trong não của họ hoạt động mạnh hơn, giúp họ tạm thời “gạt bỏ” thông tin mâu thuẫn giữa thực tế và gợi ý của người thôi miên. Đây là cơ chế thần kinh nền tảng giúp thôi miên trở thành hiện tượng có thật chứ không chỉ là “ảo thuật”.
Khi thôi miên trở thành công cụ trị liệu
Ngày nay, thôi miên không còn là trò biểu diễn sân khấu mà đã được ứng dụng rộng rãi trong y học, tâm lý học và nha khoa. Các chuyên gia sử dụng liệu pháp thôi miên (hypnotherapy) để giúp bệnh nhân:
Giảm đau mãn tính hoặc trong quá trình phẫu thuật nhỏ.Cai thuốc lá, giảm căng thẳng, mất ngủ, rối loạn lo âu.Điều trị rối loạn ăn uống hoặc kiểm soát thói quen xấu.Khai thác ký ức bị chôn vùi để hỗ trợ trị liệu tâm lý.Dĩ nhiên, hiệu quả của thôi miên trị liệu phụ thuộc vào mức độ nhạy cảm của bệnh nhân. Người dễ bị thôi miên thường đáp ứng tốt hơn, trong khi người ít nhạy cảm cần kết hợp thêm các kỹ thuật khác như thư giãn, thiền định hoặc liệu pháp nhận thức – hành vi.
Thôi miên không thể biến bạn thành “con rối”
Một hiểu lầm phổ biến là “người bị thôi miên sẽ làm bất cứ điều gì người khác yêu cầu”. Điều này hoàn toàn sai. Dưới thôi miên, con người vẫn giữ được ý thức đạo đức và ý chí cá nhân. Họ sẽ không làm điều gì trái với giá trị hay đạo đức của mình, dù được gợi ý.
Thôi miên chỉ có thể thay đổi nhận thức, cảm giác hoặc hành vi ở mức độ nhất định, chứ không thể tẩy não hay điều khiển hoàn toàn. Do đó, việc “bị thôi miên để làm tội ác” như trong phim ảnh là sản phẩm của trí tưởng tượng hơn là thực tế khoa học.
Thôi miên không phải là phép thuật thao túng tâm trí, mà là một trạng thái tự nhiên của ý thức, nơi con người tập trung sâu và dễ tiếp nhận gợi ý hơn. Những người tập trung tốt, tưởng tượng phong phú, cởi mở và dễ xúc động thường dễ bị thôi miên hơn, nhưng điều đó không đồng nghĩa với việc họ “yếu đuối” hay “dễ bị điều khiển”.
Ngược lại, khả năng bị thôi miên phản ánh sự linh hoạt của trí não và độ nhạy cảm với cảm xúc – những phẩm chất có thể được khai thác tích cực trong trị liệu và phát triển bản thân. Hiểu đúng về thôi miên giúp ta thấy rõ rằng, ẩn sau vẻ huyền bí ấy là một lĩnh vực khoa học nghiêm túc, nơi tâm trí con người vẫn còn chứa đựng nhiều điều kỳ diệu chưa được khám phá hết.
