Nữ chủ nhân Nobel Vật lý 2018 là ai?

Cùng với 2 nhà khoa học nam tới từ Mỹ và Pháp, nhà vật lý nữ Donna Strickland vừa nhận giải Nobel Vật lý 2018 cho những đóng góp về lĩnh vực laser ứng dụng trong phẫu thuật.

Donna Strickland chia sẻ giải thưởng Nobel Vật lý 2018 cùng với 2 nhà khoa học nam tới từ Mỹ và Pháp

Với giải thưởng này, bà trở thành người phụ nữ đầu tiên trong 55 năm qua và là người phụ nữ thứ 3 được trao giải Nobel Vật lý trong lịch sử. Người đầu tiên là Marie Curie.

Hiện Donna Strickland đang là giáo sư ở ĐH Waterloo (Ontario, Canada).

Nếu như nhà khoa học Ashkin là người đã phát minh ra “nhíp” quang học có khả năng gắp các hạt, nguyên tử, virus và các tế bào sống khác, thì 2 nhà khoa học Mouru và Strickland là người tạo ra các xung laser ngắn nhất và mạnh nhất từ trước tới nay.

Những phát kiến này đã trở thành tiêu chuẩn cho laser cường độ cao, ví dụ như được sử dụng trong hàng triệu ca phẫu thuật chỉnh hình mắt mỗi năm.

Bà Strickland sẽ có một nửa giải thưởng trị giá 1,4 triệu USD cùng với nhà vật lý người Pháp Gérard Mourou.

Sinh ra ở Guelph, Ont. Vào năm 1959, tiến sĩ Strickland nhận bằng kỹ sư từ ĐH McMaster ở Hamilton vào năm 1981.

Bà đã bắt đầu tham gia nghiên cứu công trình mang lại giải Nobel năm nay từ khi vẫn là nghiên cứu sinh làm việc cùng tiến sĩ Mourou vào năm 1985 ở ĐH Rochester, New York.

Tiến sĩ Mourou, hiện 74 tuổi, đang là giám đốc Phòng thí nghiệm d’Optique Appliquée thuộc Viện Công nghệ Paris, Pháp.

Bà Strickland trả lời phỏng vấn qua điện thoại ngay sau khi giải thưởng được công bố

Tiến sĩ Strickland – người đứng đầu nhóm laser siêu nhanh ở ĐH Waterloo – cũng là người phụ nữ Canada đầu tiên giành giải Nobel Vật lý và là một trong 3 người phụ nữ trong lịch sử làm được điều này, trong đó Marie Curie là người đầu tiên vào năm 1903, tiếp đó là Goeppert-Mayer vào năm 1963.

“Tôi rất vinh dự khi là một trong những người phụ nữ đó” – Tiến sĩ Strickland chia sẻ với phóng viên trong một cuộc phỏng vấn qua điện thoại sau khi giải thưởng được công bố.

“Chúng ta cần chúc mừng các nhà vật lý nữ bởi vì chúng ta ở ngoài đó. Hi vọng theo thời gian, điều này sẽ bắt đầu diễn biến theo một tốc độ nhanh hơn”.

Bà cũng cho biết, phản ứng đầu tiên của bà khi nhận được cuộc gọi lúc 5 giờ 30 phút từ Uỷ ban Nobel là không thể tin nổi.

Cùng với Tiến sĩ Mourou, Tiến sĩ Strickland nổi tiếng với sự phát triển một kỹ thuật được gọi là sự khuếch đại xung “chirp”, liên quan đến việc kéo dài, khuếch đại, sau đó ép các chum ánh sang laser để tăng độ mạnh của chúng.

Vào thời điểm đó, bà cho biết, nhiều nhóm nghiên cứu đã suy nghĩ về việc làm thế nào để gia tang sức mạnh của các xung laser, nhưng bà và Tiến sĩ Mourou đã có một ý tưởng khác biệt.

“Phải suy nghĩ thoát ra khỏi tư duy thông thường để kéo dài nó trước, sau đó mới khuếch đại” – bà nói.

Phát kiến này mang đến một loạt các ứng dụng trong việc phẫu thuật mắt. Trong tương lai, nó còn có tiềm năng ứng dụng trong việc sử dụng xung laser như chất gia tốc hạt và điều trị bệnh ung thư.

Năm 2017, Viện Hàn lâm Khoa học hoàng gia Thuỵ Điển công bố các số liệu cho thấy kể từ khi được khởi xướng vào năm 1901, mới chỉ có 49 phụ nữ được trao giải trong số 923 cá nhân, đơn vị được trao tặng.

Năm ngoái, các thành viên của Viện này còn nói rằng họ “thất vọng khi nhìn vào viễn cảnh tỷ lệ phụ nữ được trao giải không tăng lên”.

Ông Göran K. Hansson của Quỹ Nobel cho rằng một phần nguyên nhân là do họ thường nhìn lại thành tựu trong quá khứ để trao giải – một quá trình có thể mất nhiều thời gian để xác minh.

“Thậm chí còn có một sự thiên vị lớn hơn không có lợi cho phụ nữ. Nếu bạn nhìn lại 20-30 năm trước, thì càng có ít nhà khoa học nữ hơn. Nhưng tôi không chắc rằng đó là toàn bộ nguyên nhân”.

Ông Hansson cũng cho biết, các uỷ ban xét giải cũng có nhiều thành viên là phụ nữ và họ đề nghị rằng sẽ không có bất cứ sự thiên vị nào trong uỷ ban. Tuy nhiên, giải thưởng Nobel đã có những nỗ lực đặc biệt để tìm kiếm các nhà khoa học nữ để đề cử cho giải thưởng.

Nguyễn Thảo