Nhờ trồng quế bóc vỏ đem bán mà đời sống bà con đồng bào dân tộc ở huyện Văn Yên (Yên Bái) thu nhập ổn định. Mỗi năm bóc vỏ quế đem bán, tiền tỷ thu được nhiều người đem giấu đầy gác bếp.
Thu hàng trăm triệu mỗi năm từ cây quế
Trong chuyến đi điền dã hồi đầu tháng 8, để vượt qua đoạn đường chỉ hơn 40km từ thị trấn Mậu A (Văn Yên, Yên Bái) đến Phong Dụ Thượng, đoàn chúng tôi phải đi mất 2,5 giờ đồng hồ mới đến nơi, vì đường xấu, toàn đèo dốc, nhiều đoạn lầy lội những ổ voi, ổ gà.
Điểm dừng chân đầu tiên là khu đồi trồng quế bạt ngàn của gia đình ông T.T.P, người dân tộc Dao ở thôn Khe Mạ, xã Phong Dụ Thượng, gặp lúc hai vợ chồng ông đang khai thác những cây quế đã lớn.
Vừa bóc xong đống vỏ quế, ông P. rút ngay chiếc smartphone khá sành điệu chụp ảnh vợ đang bóc vỏ quế đăng facebook cho vui.
 |
| Trên huyện Văn Yên, nhiều người thoái nghèo nhờ trồng quế bóc vỏ đem bán (ảnh: Chu Khôi) |
Ông T.T.P. cho biết, nhà có 9ha trồng quế là đất khai hoang đã từ hơn 30 năm nay. Mỗi năm thu hoạch 2 vụ, vào tháng 3 và tháng 8 theo phương thức thu tỉa hoặc khai thác trắng. Nếu khai thác trắng thì từ khi trồng đến khi thu hoạch phải mất 10 năm. Với 9ha trồng quế luân phiên, mỗi năm gia đình ông thu hoạch và trồng mới trên 1ha.
Năm nay, gia đình ông P. bán được 250 triệu đồng vỏ quế, sau khi đã trừ chi phí trồng và chi phí ăn uống sinh hoạt, một năm dư ra 180 triệu đồng. Những năm trước, gia đình ông P. cũng lãi khoảng 120-180 triệu từ trồng cây quế bóc vỏ mang bán.
“Tiền làm ra đều buộc gói lại đem gác trên gác bếp. Ở đây không có hàng quán, chợ rất xa, có tiền cũng không biết tiêu gì. Tiền bán quế hơn 10 năm, tôi đã có 1,5 tỷ rồi, vẫn để nguyên trên gác bếp từ nhiều năm nay. Mỗi năm lại có thêm tiền cất lên đó”, ông P. khoe.
Hỏi sao không gửi ngân hàng, ông P. lắc đầu, bảo: “Tiền mình, mình giữ, không cần gửi ngân hàng”.
Ông P. cho hay, năm ngoái, giá bán vỏ quế khô là 40.000 đồng/kg. Năm nay, gia đình tham gia nhóm trồng quế theo quy trình hữu cơ, được một doanh nghiệp thu mua toàn bộ sản phẩm với giá 60.000 đồng/kg, cao gấp rưỡi so với giá bán cho thương lái.
Theo ông P., trồng quế theo quy trình sạch, yêu cầu không được bón phân, không được sử dụng thuốc diệt cỏ hay bất cứ hóa chất nào. Cây quế cũng không được tưới nước mà phải dựa hoàn toàn vào nước mưa. Phải ghi chép nhật ký từng ngày chăm sóc để làm tài liệu cho cán bộ dự án thực hiện thủ tục xin cấp chứng nhận sản phẩm. Công việc chăm sóc vất vả hơn bởi hàng ngày phải làm cỏ bằng tay, không để cỏ gây ảnh hưởng đến sự sinh trưởng của cây quế. Bù lại, thu nhập cao hơn trước.
Bà Nguyễn Thị Phượng, thôn Làng Trạm, xã Phong Dụ Thượng cho hay, gia đình có 10 ha trồng quế. Ban đầu trồng bằng phương pháp gieo hạt, phải mất 10 năm cây quế mới cho thu hoạch.
 |
| Nhiều gia đình có tiền tỷ nhờ trồng cây quế (ảnh: Chu Khôi) |
Nhà bà khai thác theo phương pháp thu tỉa, cứ cây to thì bóc vỏ quế trước, sau đó chặt cây lấy gỗ bán với giá 1,2 triệu đồng/m3. Việc thu tỉa được thực hiện vào tháng 3, bóc vỏ sau đó chặt cây. Bởi, thời điểm đó, sau khi chặt cây phần gốc sẽ mọc lên nhiều chồi non, những chồi này sẽ phát triển nhanh và chỉ sau 5 năm là tiếp tục cho thu hoạch. Còn thu hoạch vào tháng 8, gốc sẽ không mọc chồi được, phải trồng cây mới.
Với 10ha thu hoạch bóc tỉa, năm nay, gia đình bà Phượng thu được 10 tấn vỏ tươi, tương đương 5 tấn vỏ khô, bán được 250 triệu đồng.
Ngoài quế của gia đình, bà Phượng còn đứng ra làm đại lý thu mua quế từ bà con nông dân tại 3 xã Phong Dụ Hạ, Xuân Tầm và Phong Dụ Thượng rồi bán lại cho các nhà máy chế biến xuất khẩu quế. Năm nay, cơ sở của bà Phượng thu mua được 600 tấn vỏ quế khô, trong đó hơn 200 tấn được cấp chứng nhận quế hữu cơ, thu thêm một khoản tiền kha khá nữa.
Trồng quế bền vững, đảm bảo đa dạng sinh học
Xã Phong Dụ Thượng hiện có 200 hộ dân trồng quế đăng ký tham gia Dự án quế hữu cơ của Helvetas. Toàn bộ sản phẩm quế hữu cơ được doanh nghiệp thu mua để xuất khẩu sang châu Âu.
Ông Nguyễn Tiến Lâm, Trưởng phòng Quản lý chất lượng ISO của một doanh nghiệp chuyên thu mua vỏ quế, cho biết, cách đây 5 năm, doanh nghiệp chủ yếu xuất khẩu sản phẩm quế sang Trung Quốc. Nhưng về sau, DN nhận thấy thị trường EU, Mỹ có nhu cầu mua sản phẩm quế rất lớn, giá mua cao hơn so với các đối tác Trung Quốc. Song, thị trường này yêu cầu sản phẩm quế phải sản xuất theo quy trình hữu cơ, được kiểm soát và cấp chứng nhận bởi bên thứ ba.
“Từ năm 2018, công ty đã hình thành được vùng trồng quế hữu cơ tại Văn Yên”. Ông Lâm nói và cho biết, để bảo đảm vùng trồng hữu cơ này, doanh nghiệp đã kết hợp với Dự án Thương mại Đa dạng Sinh học khu vực Đông Nam Á hướng dẫn nông dân không sử dụng thuốc hóa học, canh tác thủ công, thu gom sản phẩm bằng xe chuyên dụng, có mã vạch để bảo đảm truy suất nguồn gốc.
 |
| Không chỉ là xây xóa đói giảm nghèo, quế còn là cây phủ xanh đất trống đồi núi trọc (ảnh: Chu Khôi) |
Bà Nguyễn Diệu Chi, cán bộ của Tổ chức Helvetas, cho biết, dự án này thúc đẩy thương mại bền vững trong ngành nguyên liệu tự nhiên ở Việt Nam, Lào, Myanmar, nhằm mục đích bảo tồn đa dạng sinh học và cải thiện sinh kế cho người dân ở khu vực nông thôn.
Sau 3 năm triển khai, dự án đã thiết lập được chuỗi liên kết trồng quế hữu cơ tại xã Phong Dụ Thượng, trong đó doanh nghiệp làm “đầu tàu” thu mua, chế biến sản phẩm để xuất khẩu sang thị trường EU. Mô hình trồng quế hữu cơ đảm bảo các mục tiêu phát triển rừng, bảo đảm đa dạng sinh học và môi trường tài nguyên thiên nhiên.
Ông Lò Văn Mạnh, Chủ tịch UBND xã Phong Dụ Thượng, cho hay trước đây, người dân sản xuất quế chủ yếu nhỏ lẻ, với diện tích trồng toàn xã khoảng 300ha. Đến nay, có hơn 1.000 hộ (chiếm 94% số hộ toàn xã) tham gia trồng quế với diện tích 2.000 ha, phát triển theo hướng hàng hóa quy mô lớn.
Từ năm 2018, chính quyền xã cùng doanh nghiệp tuyên truyền, vận động nhân dân địa phương chuyển từ trồng quế tự nhiên sang trồng quế theo quy trình sản xuất sạch, hữu cơ.
“Cây quế không chỉ giúp người dân xóa đói, giảm nghèo, làm giàu, là "biểu tượng" kinh tế, văn hóa của cộng đồng người Dao, mà còn góp phần phủ xanh đất trống, đồi núi trọc và bảo vệ môi trường”, ông Mạnh chia sẻ.
Theo UBND huyện Văn Yên, tổng diện tích quế trên địa bàn huyện hiện lên đến 40.019ha. Trong đó, đã xác lập chỉ dẫn địa lý cho sản phẩm tại 8 xã nằm ở hữu ngạn sông Hồng gồm Phong Dụ Thượng, Phong Dụ Hạ, Xuân Tầm, Châu Quế Hạ, Tân Hợp, Đại Sơn, Viễn Sơn, Mỏ Vàng.
Chu Khôi
