Dù phi công báo rằng máy bay đi vào vùng nhiễu động nhẹ, nhiều hành khách vẫn sợ hãi vì sự rung lắc dữ dội và thậm chí trong vài khoảnh khắc cảm giác như rơi tự do.
Đối với nhiều hành khách, không gì khiến tim đập mạnh bằng khoảnh khắc máy bay rung lắc dữ dội, tròng trành lên xuống, rồi đột ngột "rơi" vài giây giữa không trung. Dù phi công vẫn bình tĩnh thông báo “chỉ là nhiễu động nhẹ”, cảm giác trong khoang lại giống như ta đang rơi tự do — ghế bật lên, dạ dày lộn nhào, tay nắm chặt thành ghế. Vậy hiện tượng đó thực chất là gì, vì sao lại khiến con người có cảm giác như đang rơi?
Nhiễu động là gì?
Nhiễu động (turbulence) là hiện tượng dòng không khí quanh máy bay trở nên hỗn loạn, không còn di chuyển theo hướng đều đặn. Thay vì bay trong lớp khí ổn định, máy bay đi vào vùng có những xoáy khí quy mô lớn nhỏ khác nhau. Những xoáy này đẩy máy bay lên, hạ xuống hoặc lắc ngang, tạo ra rung lắc.
Các nguyên nhân phổ biến gây nhiễu động gồm:
- Chênh lệch nhiệt độ và áp suất: Khi không khí nóng bốc lên, không khí lạnh hạ xuống, tạo ra những luồng khí đối nghịch nhau.
- Ảnh hưởng của địa hình: Khi máy bay bay qua vùng núi, luồng gió bị cản trở, tạo ra sóng khí phía sau đỉnh núi — gọi là mountain wave turbulence.
- Dòng phản lực (jet stream): Đây là các luồng gió mạnh di chuyển ở tầng cao của khí quyển. Bay gần rìa các dòng này có thể khiến máy bay rung mạnh.
Vì sao khi máy bay đi vào vùng nhiễu động, chúng ta có cảm giác như rơi tự do? (Ảnh: Telegraph)
- Mây đối lưu và bão: Những cột khí khổng lồ bốc lên trong mây dông là nguyên nhân thường gặp nhất khiến máy bay chao đảo dữ dội.
Nói cách khác, lúc này máy bay đang bị “xô đẩy” bởi môi trường không khí biến động quanh nó.
Có phải đôi khi máy bay rơi tự do trong vùng nhiễu động?
Cảm giác rơi mà hành khách trải qua là do sự thay đổi gia tốc đột ngột của máy bay. Trong vài giây, máy bay có thể tụt xuống vài chục mét, thậm chí vài trăm mét — một con số nhỏ so với độ cao bay hàng chục ngàn mét, nhưng đủ để khiến con người cảm nhận rõ rệt.
Phi công thường mô tả rằng, trong vùng nhiễu động mạnh, máy bay “đang bay trong một con sóng không khí”. Khi sóng đi xuống, thân máy bay cũng hạ theo, còn khi sóng đẩy lên, nó lại bật ngược lại. Tuy nhiên, hệ thống điều khiển bay và khí động học của máy bay được thiết kế để tự động cân bằng, không bao giờ để rơi tự do như trong phim.
Trên thực tế, máy bay thương mại hiện nay không thể “rơi” tự do vì: Lực nâng của cánh vẫn luôn tồn tại; hệ thống lái tự động liên tục điều chỉnh góc và tốc độ; phi công có thể hạ độ cao hoặc đổi hướng để thoát khỏi vùng nhiễu động.
Tất cả những gì hành khách cảm nhận chỉ là sự dao động trong không khí, chứ không phải quá trình rơi thực sự.
Vì sao cơ thể con người cảm giác như đang rơi tự do?
Hiện tượng này liên quan đến cảm giác thăng bằng trong cơ thể, chủ yếu được điều khiển bởi hệ thống tiền đình nằm ở tai trong. Khi máy bay bị hạ độ cao nhanh, các cơ quan cảm nhận trong tai không kịp thích ứng với thay đổi vận tốc, gửi tín hiệu “sai lệch” đến não.
Kết quả là con người có cảm giác đang rơi xuống, tương tự như khi đi thang máy tụt nhanh hoặc tàu lượn siêu tốc lao dốc.
Tín hiệu được gửi sai lệch đến não khiến con người có cảm giác đang rơi xuống. (Ảnh: Getty)
Đồng thời, dạ dày và các cơ quan nội tạng bên trong cơ thể cũng chịu ảnh hưởng của quán tính. Khi máy bay hạ thấp đột ngột, cơ thể chúng ta vẫn “muốn” tiếp tục di chuyển theo hướng cũ — tạo nên cảm giác bụng trống rỗng, như bị kéo ngược lên trên.
Cảm giác này hoàn toàn tự nhiên và nhất thời, nhưng đối với người sợ độ cao hay sợ bay, nó có thể khiến tim đập nhanh, tay chân lạnh và thậm chí chóng mặt hoặc buồn nôn.
Phi công và công nghệ bay kiểm soát nhiễu động thế nào?
Trước mỗi chuyến bay, tổ bay đều được cập nhật bản đồ nhiễu động từ hệ thống radar và dự báo khí tượng. Khi có thông tin về vùng không khí xấu, phi công có thể:
- Thay đổi độ cao bay: Bay cao hơn hoặc thấp hơn vài nghìn mét để tránh lớp khí nhiễu.
- Chuyển hướng bay vòng: Trong trường hợp vùng nhiễu động kéo dài hoặc quá mạnh.
- Bật đèn thắt dây an toàn sớm: Khi dự đoán sẽ vào vùng nhiễu động nhẹ đến vừa.
Bên cạnh đó, máy bay hiện đại có cảm biến đo gió, hệ thống radar thời tiết và tự động giữ thăng bằng, giúp giảm rung lắc đáng kể. Ngay cả khi gặp nhiễu động mạnh, cấu trúc khung thân máy bay vẫn chịu được áp lực gấp nhiều lần mức rung thực tế.
Nói cách khác, cảm giác dữ dội với hành khách không đồng nghĩa với nguy hiểm thực sự.
Làm gì khi máy bay rung lắc mạnh?
Các chuyên gia hàng không khuyên hành khách nên:
- Luôn thắt dây an toàn trong suốt chuyến bay, kể cả khi đèn cảnh báo đã tắt. Hầu hết các tai nạn do nhiễu động đều xảy ra vì người không cài dây.
- Giữ bình tĩnh, thở sâu, tránh phản ứng hoảng loạn.
- Không đứng dậy hay mở ngăn hành lý khi máy bay đang rung.
- Hạn chế đồ uống có cồn hoặc caffeine, vì chúng làm tăng cảm giác chóng mặt khi nhiễu động xảy ra.
Một nghiên cứu của Hiệp hội Hàng không Dân dụng Mỹ cho thấy, trung bình mỗi năm có khoảng 40–50 người bị thương nhẹ do nhiễu động — chủ yếu là vì không thắt dây an toàn, trong khi số chuyến bay toàn cầu lên tới hàng triệu. Con số đó cho thấy bay vẫn là phương tiện an toàn nhất hành tinh.
Vùng nhiễu động thực ra giống như “ổ gà” trên bầu trời — khiến chuyến bay mất êm ái nhưng không nguy hiểm. Khi máy bay chao đảo, cơ thể con người phản ứng tự nhiên bằng cảm giác rơi, lo lắng hay sợ hãi. Nhưng thực tế, máy bay vẫn đang bay ổn định trong hành lang khí quyển, với độ an toàn được đảm bảo ở mức cực cao.
Cảm giác “rơi tự do” chỉ là phản ứng sinh lý và tâm lý nhất thời. Còn máy bay, dù rung lắc dữ dội đến đâu, vẫn được giữ vững bởi hàng loạt hệ thống kiểm soát hiện đại — giống như chiếc thuyền vẫn nổi trên sóng biển.
