Việc tái chế nhựa đang thất bại không chỉ vì thói quen của người tiêu dùng mà còn do những hạn chế về nhiệt động lực học, hóa học và kỹ thuật.
Tái chế nhựa từ lâu được xem là giải pháp chính cho cuộc khủng hoảng ô nhiễm nhựa. Tuy nhiên, thực tế cho thấy chưa đến 10% lượng nhựa toàn cầu được tái chế, bất chấp hàng chục năm đầu tư và tuyên truyền. Phần lớn nhựa vẫn được sản xuất từ nhiên liệu hóa thạch mới, và rác thải nhựa chủ yếu bị chôn lấp, đốt hoặc thải ra môi trường.
Tái chế chưa phải là giải pháp bền vững giải quyết ô nhiễm nhựa. (Nguồn: STC)
Vì sao tái chế nhựa không hiệu quả?
Một trong những thách thức lớn là vật liệu nhựa quá phức tạp và dễ bị nhiễm bẩn. Nhiều sản phẩm nhựa như chai dầu gội hay bao bì thực phẩm thường kết hợp nhiều loại nhựa, nhãn dán, keo và màu nhuộm. Điều này khiến việc phân loại và tái chế trở nên khó khăn. Thậm chí, chỉ một chút thức ăn thừa cũng có thể làm hỏng toàn bộ lô nhựa tái chế.
Thêm vào đó, chất lượng nhựa suy giảm sau mỗi lần tái chế. Không giống như kim loại hay thủy tinh, nhựa bị “xuống cấp” nhanh chóng, dẫn đến sản phẩm tái chế có độ bền thấp hơn – một hiện tượng gọi là “downcycling”. Điều này hạn chế khả năng tái sử dụng và làm giảm giá trị kinh tế của vật liệu tái chế.
Về mặt chi phí, tái chế nhựa thường đắt hơn sản xuất nhựa mới từ dầu mỏ. Chi phí xử lý, năng lượng và vận chuyển khiến tái chế trở nên kém hấp dẫn nếu không có trợ cấp hoặc chính sách hỗ trợ. Trong khi đó, nhựa nguyên sinh vẫn được sản xuất với giá rẻ và dễ tiếp cận hơn.
Ngoài ra, một số loại nhựa chứa chất độc hoặc phụ gia nguy hiểm, như PVC (#3) hay polystyrene (#6), khiến việc tái chế không chỉ khó khăn mà còn tiềm ẩn rủi ro ô nhiễm. Quá trình tái chế có thể phát tán vi nhựa hoặc khí độc ra môi trường, làm mất đi lợi ích ban đầu.
Cuối cùng, lao động phi chính thức đóng vai trò lớn nhưng ít được công nhận. Trên toàn cầu, khoảng 50 - 60% nhựa tái chế được thu gom bởi người nhặt rác, nhưng họ thường không được tích hợp vào hệ thống chính thức. Điều này ảnh hưởng đến hiệu quả, an toàn và công bằng trong chuỗi tái chế.
Tốc độ sản xuất cao hơn tái chế nhiều lần khiến vấn đề ô nhiễm nhựa không thể giải quyết triệt để. (Nguồn: STC)
Từ năm 1950 đến nay, sản lượng nhựa toàn cầu đã tăng vọt, đạt hơn 400 triệu tấn vào năm 2022. Tuy nhiên, chỉ khoảng 9,5% trong số đó được sản xuất từ vật liệu tái chế. Phần lớn nhựa vẫn được tạo ra từ nhiên liệu hóa thạch như dầu mỏ và khí tự nhiên.
Về quản lý rác thải nhựa, 40% bị chôn lấp, 34% bị đốt, và 11% bị xử lý sai cách – tức là thải ra môi trường mà không qua hệ thống kiểm soát. Chỉ khoảng 28% được tái chế dưới bất kỳ hình thức nào. Điều đáng lo ngại hơn là nhựa đã được tìm thấy ở những nơi cực kỳ xa xôi như đại dương sâu, đỉnh núi cao, thậm chí trong máu người và sữa mẹ, cho thấy mức độ ô nhiễm đã vượt ngoài tầm kiểm soát.
Giải pháp cần thiết
Các chuyên gia đồng thuận rằng tái chế đơn thuần không thể giải quyết khủng hoảng nhựa. Để tạo ra thay đổi thực sự, cần một chiến lược toàn diện hơn:
- Giảm sản xuất nhựa ngay từ đầu, đặc biệt là nhựa dùng một lần.
- Thiết kế nhựa dễ tái chế và tái sử dụng, ưu tiên vật liệu đơn chất, không chứa phụ gia độc hại.
- Thúc đẩy kinh tế tuần hoàn, khuyến khích các mô hình tái sử dụng và sản phẩm có vòng đời dài.
- Cải thiện hạ tầng quản lý rác thải toàn cầu, đồng thời tích hợp lao động phi chính thức như người nhặt rác vào hệ thống chính thức để tăng hiệu quả và công bằng.
Các loại nhựa và khả năng tái chế của chúng. (Nguồn: STC)
Để góp phần giảm thiểu ô nhiễm nhựa, mỗi người có thể bắt đầu từ việc hiểu rõ loại nhựa mình đang sử dụng. Một số loại như PET (ký hiệu #1) và HDPE (#2) dễ tái chế và thường được chấp nhận trong hệ thống thu gom. Ngược lại, các loại như PVC (#3), LDPE (#4), và PS (#6) rất khó xử lý và thường bị loại bỏ.
Tiếp theo, hãy ưu tiên giảm sử dụng nhựa dùng một lần. Việc thay thế túi nylon, chai nhựa hay hộp xốp bằng các sản phẩm tái sử dụng như túi vải, bình inox hoặc hộp thủy tinh không chỉ giúp giảm rác thải mà còn tiết kiệm chi phí lâu dài.
Khi lựa chọn sản phẩm, nên ưu tiên những thiết kế theo hướng tuần hoàn. Các sản phẩm làm từ một loại vật liệu duy nhất, không chứa phụ gia độc hại sẽ dễ tái chế hơn và ít gây ô nhiễm môi trường.
Bên cạnh đó, việc thúc đẩy chính sách xanh cũng rất quan trọng. Bạn có thể ủng hộ các quy định cấm nhựa dùng một lần, khuyến khích doanh nghiệp sử dụng vật liệu thân thiện với môi trường, và kêu gọi mở rộng hạ tầng tái chế tại địa phương.
Cuối cùng, hãy phân loại rác đúng cách ngay tại nhà. Trước khi bỏ vào thùng tái chế, cần rửa sạch nhựa, ép phẳng để tiết kiệm không gian, và tránh trộn lẫn với các loại không thể tái chế. Việc phân loại đúng giúp tăng hiệu quả xử lý và giảm chi phí cho toàn bộ hệ thống.
https://vtcnews.vn/vi-sao-tai-che-nhua-khong-cuu-duoc-moi-truong-nhu-ta-tuong-ar958676.html
