Thời tiết chuyển lạnh cùng với sự chênh lệch nhiệt độ lớn giữa ngày và đêm không chỉ ảnh hưởng đến nhịp sinh hoạt hằng ngày, mà còn âm thầm tạo ra nhiều nguy cơ sức khỏe khó lường, trong đó đột quỵ là mối đe dọa đáng ngại nhất.
Số ca bệnh nhập viện tăng trong những ngày gần đây là lời cảnh tỉnh rằng không ai được phép chủ quan - dù là người khỏe mạnh hay người đang điều trị bệnh nền.
Những thói quen tưởng vô hại
Tại Bệnh viện Hữu Nghị, tuy mới là những ngày đầu đông nhưng số bệnh nhân nhập viện tăng rõ rệt, trong đó các bệnh lý tim mạch, hô hấp và đặc biệt là đột quỵ chiếm tỉ lệ đáng kể. Nếu như trước đây phải vài ngày mới ghi nhận 1 - 2 ca đột quỵ thì thời gian cao điểm gần đây con số này đã tăng lên khoảng 5 ca/ngày.
Theo Thạc sĩ - bác sĩ Trần Văn Đức, khoa Nội thần kinh (Bệnh viện Hữu Nghị), trong đợt lạnh đầu mùa, tỉ lệ đột quỵ tăng rõ rệt, đặc biệt ở người cao tuổi có bệnh nền như tăng huyết áp, đái tháo đường, tim mạch. Sự thay đổi nhiệt độ đột ngột khiến mạch máu co thắt, huyết áp tăng, tạo điều kiện cho cục máu đông di chuyển gây tắc mạch não. Với đột quỵ, mỗi phút trôi qua là hàng triệu tế bào não bị chết. Nếu bệnh nhân đến viện trong 3 - 6 giờ đầu, hay còn gọi là “thời gian vàng”, khả năng phục hồi rất cao, thậm chí có thể trở lại bình thường; nhưng nếu đến muộn, nguy cơ liệt, mất ngôn ngữ hoặc tử vong tăng gấp nhiều lần.
Không chỉ Bệnh viện Hữu Nghị, tại Bệnh viện Đa khoa Xanh Pôn cũng ghi nhận số ca đột quỵ nhập viện gia tăng. Cụ thể, chỉ trong tuần cuối của tháng 10, bệnh viện tiếp nhận 7 ca đột quỵ, trong đó có tới 4 ca xuất huyết não. Tiến sĩ - bác sĩ Nguyễn Thị Thúy Hằng, Trưởng khoa Khám bệnh cho biết, sự thay đổi đột ngột của thời tiết, sáng và đêm lạnh, trưa nắng ấm khiến cơ thể phản ứng bằng co mạch, làm huyết áp tăng và dễ hình thành cục máu đông - những yếu tố nguy hiểm hàng đầu dẫn tới đột quỵ não.
Song, sự thay đổi của thời tiết không phải là nguyên nhân duy nhất. Các chuyên gia phân tích, nhiều thói quen buổi sáng tưởng chừng vô hại lại khiến nguy cơ đột quỵ tăng cao một cách âm thầm. Việc ra ngoài tập thể dục khi trời còn tối và lạnh, tập khi bụng đói hoặc uống cà phê, rượu bia trước bữa sáng đều khiến huyết áp dao động mạnh và máu trở nên đặc hơn sau giấc ngủ. Gặp gió lạnh đột ngột hoặc vận động quá sức, mảng xơ vữa dễ bong ra và gây tắc mạch máu não hay nhồi máu cơ tim.
Không ít trường hợp đột quỵ xảy ra trong hoàn cảnh tưởng như đơn giản, đó là lúc đi vệ sinh ban đêm. Khi rời khỏi chăn ấm mà không mặc thêm áo, cơ thể phải đối mặt với sự chênh lệch nhiệt độ đột ngột giữa chăn và không gian phòng, khiến mạch máu co thắt mạnh và huyết áp tăng đột biến. Đây là lý do khiến nhiều người, đặc biệt là người cao tuổi, gặp tai biến ngay trong chính ngôi nhà của mình.
Một số thói quen khác cũng tiềm ẩn nguy cơ cho sức khỏe nhưng thường bị bỏ qua. Chẳng hạn, việc ngủ trùm chăn kín đầu - thói quen phổ biến vào mùa lạnh - có thể hạn chế quá trình hô hấp, làm tăng nguy cơ ngạt thở và gây hại cho tim mạch. Thậm chí, tắm khi nhiệt độ xuống thấp cũng là một rủi ro lớn. Trong điều kiện thời tiết giá lạnh, nguy cơ mạch máu tim và não bị co thắt, tắc nghẽn tăng cao. Khoảng cách nhiệt độ giữa cơ thể và môi trường càng lớn thì khả năng đột quỵ càng cao. Các nghiên cứu cho thấy, ngay cả ở người hoàn toàn khỏe mạnh, không có tiền sử bệnh lý, nguy cơ đột quỵ cấp vẫn tăng gấp 4 lần nếu mức chênh lệch nhiệt độ vượt quá 5°C.
“Chìa khóa” để bảo vệ tính mạng
Theo PGS.TS Mai Duy Tôn, Giám đốc Trung tâm Đột quỵ (Bệnh viện Bạch Mai), Chủ tịch Hội Đột quỵ Hà Nội, dự báo đến năm 2035, đột quỵ vẫn sẽ là một trong 3 nguyên nhân gây tử vong và tàn tật hàng đầu trên thế giới. Tình hình này đòi hỏi sự vào cuộc mạnh mẽ hơn nữa từ phía cơ quan y tế trong công tác dự phòng, nâng cao nhận thức và cải thiện chất lượng điều trị, từ cấp cứu ngoại viện đến điều trị nội trú và phục hồi chức năng. Cụ thể là cần đẩy mạnh truyền thông nâng cao nhận thức của cộng đồng về phòng, chống đột quỵ, cách nhận biết sớm đột quỵ và yếu tố nguy cơ, đồng thời tăng cường phát hiện sớm bằng sàng lọc khám sức khỏe định kỳ, tăng cường năng lực chẩn đoán điều trị...
Để hạn chế nguy cơ đột quỵ trong mùa lạnh, các bác sĩ khuyến cáo đặc biệt lưu ý giữ ấm cơ thể luôn là biện pháp hàng đầu, trong đó vùng cổ, đầu, tay và chân là những vị trí dễ mất nhiệt và ảnh hưởng trực tiếp đến sự ổn định của huyết áp. Với người có bệnh nền, việc theo dõi huyết áp và đường huyết đều đặn là yếu tố bắt buộc. Trong sinh hoạt hằng ngày, người dân được khuyên tránh ra ngoài vào sáng sớm hoặc đêm khuya khi thời điểm nhiệt độ xuống thấp nhất. Những bài vận động trong nhà như đi bộ quanh phòng, tập giãn cơ, yoga hoặc aerobic nhẹ được xem là an toàn và hiệu quả hơn nhiều so với việc cố gắng tập ngoài trời lạnh. Bên cạnh đó, chế độ ăn uống lành mạnh đóng vai trò không nhỏ trong dự phòng đột quỵ. Người dân nên giảm muối, hạn chế rượu bia, tránh thực phẩm quá nhiều dầu mỡ và duy trì thói quen uống đủ nước ấm để giữ cho cơ thể không bị mất nước...
Một nguyên tắc đang được các bác sĩ khuyến cáo rộng rãi là “quy tắc 3 phút”. Trước khi rời khỏi giường vào buổi sáng, người bệnh nên vận động nhẹ trong chăn từ hai đến ba phút, giúp cơ thể thích nghi dần với sự thay đổi nhiệt độ, giảm nguy cơ hoa mắt, tụt huyết áp hoặc tăng huyết áp đột ngột. Phòng tắm cũng cần được làm ấm trước khi sử dụng để giảm thiểu sự chênh lệch nhiệt độ đột ngột, vốn là tác nhân hàng đầu gây co mạch dẫn đến đột quỵ. Trong trường hợp xuất hiện các dấu hiệu nghi ngờ đột quỵ như méo miệng, liệt hoặc yếu nửa người, khó nói hoặc đau đầu dữ dội, người dân cần gọi ngay cấp cứu, tuyệt đối không tự ý để bệnh nhân nằm nghỉ hay chờ đợi thêm.
Theo Tiến sĩ - bác sĩ Nguyễn Thị Bảo Liên, Trưởng khoa Hồi sức tích cực và Chống độc (Bệnh viện Đa khoa Xanh Pôn), sự chủ động của người dân trong phòng ngừa bệnh, hiểu đúng các dấu hiệu cảnh báo sớm và tuyệt đối không chủ quan với thời tiết lạnh chính là “chìa khóa” để bảo vệ tính mạng. Đột quỵ không loại trừ bất kỳ ai, và mùa lạnh càng khiến căn bệnh này trở nên khó lường hơn bao giờ hết.
